Fahrettin yoqush: “B d t ning doklati élan qilindi, emdi nöwet türkiye hökümiti bilen parlaméntining heriketke ötüshide”

Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komissariyati bir yildin buyan élan qilishni kéchiktürüp kelgen Uyghurlar heqqidiki doklatini élan qilghandin kéyin, türkiyede tunji bolup, “Iyi” yeni, “Yaxshi” partiyesining parlamént ezasi fahrettin yoqush axbarat yighini chaqirip, emdi nöwetning türkiye hökümiti bilen parlaméntining heriketke ötüshige kelgenlikini tekitlidi.

9-Ayning 3-küni enqerediki sherqiy türkistan kültür merkizide ötküzülgen axbarat yighinigha dunya Uyghur qurultiyi mu'awin re'isi doktor erkin ekrem, Uyghur akadémiyesi wexpisi ijra'iye komitéti re'isi abdulxemit qaraxan, sherqiy türkistan tetqiqat wexpisining re'isi doktor abdulkérim bughra, d u q wekili xayrullah efendigil we enqerediki Uyghurlar ishtirak qildi.

Parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi axbarat bayanatida b d t kishilik hoquq aliy komi'issariyatining mezkur doklatni élan qilishining kishini söyündüridighanliqini, bundin kéyin birleshken döletler teshkilatining “Uyghur qirghinchiliqi” ni toxtitish üchün derhal tedbir élishi kéreklikini tekitlidi.

U, mundaq dédi: “Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitéti teyyarlighan sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichiliki toghrisidiki doklati 8-ayning 31-küni élan qilindi. Mezkur doklatning birleshken döletler teshkilatining xewpsizlik kéngishining ezasi bolghan xitayning barliq bésimigha qarimay bir yil kéchikipmu bolsa élan qilinishi kishini qattiq söyündüridu. Bu xitayning 73 yildin buyan sherqiy türkistanda sadir qilghan jinayetlirining b d t teripidin resmiy qobul qilin'ghanliqi hésablinidu”.

Parlamént ezasi fahrettin yoqush ependi b d t teripidin élan qilin'ghan Uyghurlar toghrisidiki 48 betlik doklatning mezmuni toghrisida toxtaldi. U, mundaq dédi: “Hörmetlik yighin ehli birleshken döletler teshkilati élan qilghan 48 betlik mezkur doklatta, xitay hökümitining sherqiy türkistanning öz igiliri bolghan Uyghur, qazaq we bashqa türkiy xelqlerni xalighanche tutup qiyin-qistaqqa élishi, ayallarni mejburiy tughmas qiliwétishi, balilarni a'ilisidin ayriwétishi qatarliq qilmishlirining xelq'ara jinayet, bolupmu insaniyetke qarshi jinayet shekillendüridighanliqi körsitilgen.

Bulardin sirt doklatta, xitayning bixeterlik qanunlirini yersiz ijra qilish netijiside az sanliq milletlerning kishilik hoquqlirini éghir depsende qilip, xalighanche tutqun qilghanliqi, türmilerde adem qélipidin chiqqan usullar bilen Uyghur we qazaq qatarliq xelqlerge zulum qiliwatqanliqi toghrisida ispatlarning barliqi otturigha qoyulghan. Köp sanda mutexessisning uzun waqit teyyarlighan doklatta xitayning ayallarni mejburiy tughmas qiliwétish, pilanliq tughut nami astida balilarni chüshürüwétish, balilarni a'ilisidin ayriwétish qatarliq qilmishliri tepsiliy höjjetler bilen otturigha qoyulghan. Bularning insaniyetke qarshi jinayet bolushi mumkinliki körsitilgen”.

Fahrettin yoqush ependi birleshken döletler teshkilatini doklattiki chaqiriqlarni orunlashqa chaqirip mundaq dédi: “Birleshken döletler teshkilati élan qilghan 48 betlik doklatta, xitay hökümitining xalighanche tutup qamaqqa tashlighan kishilerning hemmisini derhal qoyup bérishke chaqirghan.

Biz b d t doklatida yer alghan teleplerni aldi bilen xitay hökümitining orunlishini telep qilimiz. Eger xitay hökümiti bularni emeliyleshtürmey, sherqiy türkistan xelqige jaza lagérlirida, türmilerde zulum siyasiti élip bérishni dawam qilsa, bu doklatning héchqandaq ehmiyiti bolmaydu. Shunga bu doklattiki teleplerning emeliylishishi üchün türkiye bashta birleshken döletler teshkilatidiki barliq döletlerning xitay dölitige bésim ishlitishi kérek”.

Fahrettin yoqush ependi “Iyi” partiyesining her da'im Uyghurlarni qollashni dawam qilidighanliqini tekitlep mundaq dédi: “Biz ‛iyi‚ partiyesi bu doklatqa asasen pütün dunyaning heriketke ötüshini, türkiye we dunyadiki kishilik hoquq teshkilatlirining bu heqte xitaygha musteqil tekshürüsh hey'iti ewetishini telep qilimiz. Biz sherqiy türkistan xelqining heq we hoquqini qoghdashni dawam qilimiz. Sherqiy türkistan xelqi ige-chaqisiz emestur. Biz ‛iyi‚ partiyesi qeyerde ézilgen xelq bolsa her da'im ularning yénida bolushni dawam qilimiz”.

“Iyi” partiyesi qurulghan kündin tartip Uyghurlarni qollap kéliwatqan öktichi partiyedur. Fahrettin yoqush ependi axbarat yighining axirida partiyesining Uyghurlar toghrisida qilghan ishliri toghrisida toxtaldi. U, mundaq dédi: “Biz‚iyi‛partiyesi bolush süpitimiz bilen 2018-yilidin tartip türkiye parlaméntida sherqiy türkistan heqqide nurghun pa'aliyetlerni élip barduq. Bu heqte doklatlar teyyarliduq, yighinlar chaqirduq. Biz‚ iyi ‛partiyesi bolush süpitimiz bilen 2021-yili 12-ayning 14-küni‚sherqiy türkistandiki kishilik hoquq depsendichiliki‛toghrisida üch tilda etrapliq doklat teyyarlap élan qilduq we xitayning zulumini dunyagha anglattuq”.