47 Dölet b d t da Uyghurlar we jaza lagérliri mesilisini tekrar otturigha qoyghan

Gérmaniye axbarat wastiliridiki xewerlerdin melum bolushiche, 14-iyun jenwede ötküzülgen b d t kishilik hoquq kéngishining 50-nöwetlik yighinida 47 dölet birleshme bayanat élan qilip, xitayning jaza lagérliri mesilisini yene bir qétim otturigha qoyghan. Bayanatta 1 milyondin artuq Uyghurning jaza lagérlirigha qamilip, “Qayta terbiye élish” qa mejburliniwatqanliqi, Uyghurlarning medeniyet we diniy itiqadining cheklimilerge uchrawatqanliqi, perzentlerning ata-anisidin mejburiy ayriwétilgenliki we ten jazasigha duchar boluwatqanliqi, tutqunlarning “Yolwas orunduq” qa olturghuzulup qiyniliwatqanliqi, ashkara bolghan mexpiy höjjetlerning buninggha a'it delil-ispatlarni yéterlik derijide körsitip bergenliki qatarliq mesililer tilgha élin'ghan.

Doklatta yene xitay hakimiyitidin b d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissari mishél bachélét 5-ayda xitay we Uyghur diyarini ziyaret qilghanda uninggha qoyulghan cheklimiler, u körüshmekchi bolghan kishiler we u barghan yaki barmaqchi bolghan jaylar heqqide melumat bérishni telep qilghan hemde mishél bachéléttin Uyghurlar toghrisida hazirlan'ghan, biraq bügün'giche élan qilinmighan jaza lagérlirigha da'ir doklatni derhal élan qilishni tekitligen.

Gérmaniyening b d t diki wekili katérn xanim bu yighinda qilghan sözide Uyghurlar uchrawatqan zulum heqqide toxtilip, “Biz xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliklirini körmeske salalmaymiz we buninggha süküt qilipmu turalmaymiz, belki kishilik hoquqqa qilin'ghan bu tajawuzchiliqlarni ochuq otturigha qoyimiz,” dégen.

Xewerlerde katérn xanimning yoquriqi sözi bilen gérmaniye bash ministéri olaf sholizning aldinqi künliri qilghan sözidiki ortaqliq bayan qilin'ghan. Olaf sholiz, ukra'ina urushi heqqide toxtalghanda, xitaydiki kishilik hoquq depsendichiliki mesilisinimu tilgha élip, “Biz shinjangda yüz bériwatqan hadisilerni körmeske salalmaymiz,” dégen jümlini qollan'ghan.

Xitayning b d t diki wekilliri 47 döletning bu birleshme bayanatigha naraziliq bildürüp, “Bir qisim döletler kishilik hoquqni tutqa qiliwélip, xitayning ichkiy ishlirigha dawamliq arilashmaqta” dégen kona muqamini tekrarlighan.

Jenwede b d t ning 50-nöwetlik kishilik hoquq kéngishi yighinigha qatnishiwatqan d u q re'isi dolqun eysa ependi bu xususta ziyaritimizni qobul qilghanda, b d t da Uyghurlar terepte turghan döletler sanining bundin 3 yil ilgiriki 14 tin halqip, bügün 47 ge yetkenlikining zor bir ilgirilesh bolghanliqini tilgha aldi. U sözide yene b d t diki bu küreshning keskin dawamlishiwatqanliqini, kuba, pakistan'gha oxshash bir qisim döletlerning xitayning jinayetlirige chapan yépishni dawamlashturiwatqanliqini eskertti. D u q ijra'iye komitétining mu'awin re'isi semet abla ependimu bu heqte qarashlirini ipade qilip ötti.