43 Dölet b d t da xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan basturushlirini tekrar eyiblidi

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2021.10.22
43 Dölet b d t da xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan basturushlirini tekrar eyiblidi Fransiyening b d t da turushluq bash elchisi nikolas dérwiy 43 döletke wakaliten xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan éghir basturushidin endishe qiliwatqanliqini otturigha qoyghan. 2021-Yili 22-öktebir.
bdt

B d t yighinida Uyghur diyaridiki kishilik hoquq depsendichilikini shertsiz we tosalghusiz tekshürüsh telep qilindi.

“Gérmaniye dolqunliri radiyosi” ning 22-öktebirdiki “Yawropa-amérika shinjangdiki kishilik hoquq weziyitini yene tenqid qildi” namliq xewiride bayan qilinishiche, 21-öktebir küni sin ékrani arqiliq ötküzülgen b d t kishilik hoquq kéngishining alahide yighinida amérika bashliq 43 dölet birleshme bayanat élan qilip, xitayning Uyghur rayonida élip bériwatqan basturushlirini yene bir qétim qattiq eyibligen we xitaydin b d t ning mexsus xadimlirini öz ichige alghan alahide bir ziyaret goruppisining Uyghur diyarida cheklimisiz, tosalghusiz tekshürüsh élip bérishigha derhal yol qoyushini telep qilghan.

B d t kishilik hoquq kéngishi omumiy yighini 76-qétimliq yighinidin körünüsh. 2021-Yili 23-séntebir, nyu-york.
B d t kishilik hoquq kéngishi omumiy yighini 76-qétimliq yighinidin körünüsh. 2021-Yili 23-séntebir, nyu-york.

“Fransiye awazi radiyosi” ning bu xususta élan qilghan “43 Dölet b d t da birleshme bayanat élan qilip, xitayni shinjangdiki kishilik hoquqqa hörmet qilishqa chaqirdi” namliq xewiride tilgha élinishiche, xitayning Uyghur diyaridiki kishilik hoquq depsendichiliki qattiq eyiplen'gen bu birleshme bayanatni fransiyening b d t da turushluq bash elchisi nikolas dérwiy 43 döletke wakaliten otturigha qoyghan.

Xewerde mundaq ibariler yer alghan: “Herqaysi qit'elerdin kelgen 43 dölet xitayni shinjangdiki kishilik hoquqqa hörmet qilishqa chaqirdi. Fransiyening birleshken döletler teshkilatida turushluq bash elchisi nikolas dérwiy peyshenbe küni b d t ning kishilik hoquq mesilisidiki mexsus sin yighinida 43 döletning birleshme bayanatini élan qilip, shinjangdiki kishilik hoquq weziyitining kishini endishige salidighanliqini bayan qildi”.

Bayanatta mundaq déyilgen: “Biz xitayni b d t kishilik hoquq aliy komissari qatarliqlarni öz ichige alghan musteqil közetküchilerning shinjanggha kirip tekshürüsh élip bérishigha derhal we tosalghusiz yol qoyushqa chaqirimiz”. “Ishenchilik melumatlargha asaslan'ghanda, shinjangda 1 milyondin artuq Uyghurlar siyasiy terbiyelesh merkezlirige qamalghan. Bu yerde Uyghurlarni öz ichige alghan az sanliq milletler qéyin-qistaqqa, rehimsiz we insaniyetsiz mu'amililerge uchrimaqta, bu yerde mejburiy tughmasliq, jinsiy zorawanliq we balilarni mejburiy ayriwétishtek éghir kishilik hoquq depsendichilikliri höküm sürmekte”.

Xewerde tekitlishiche, xitayning b d t da turushluq bash elchisi jang jün bu birleshme bayanatqa inkas qayturup: “Bu bayanat héchqandaq pakitqa asaslanmighan, pütünley ighwa, xitaygha qarshi süyqest” dégen. U yene “Shinjang tereqqiy qilmaqta, xelq her küni qolgha keltüriwatqan ilgirileshlerdin iptixarlanmaqta,” dégenlerni tilgha alghan.

D u q ning mu'awin re'isi perhat muhemmidining bildürishiche, b d t kishilik hoquq kéngishi yighinida 2019-yili xitayning jaza lagérlirigha qarshi birleshme bayanat élan qilghan döletlerning sani 23 bolghan bolsa, 2020-yiligha kelgende köpiyip 39 gha yetken. Bu yil türkiye, portugaliye qatarliq döletlerning qoshulushi bilen sani örlep 43 ke yetken.

D u q re'isi dolqun eysa ependining ipade qilishiche, bu qétim b d t kishilik hoquq kéngishining alahide yighinida 43 döletning birleshme bayanat élan qilish arqiliq xitay zulumini eyiblishi we sherqiy türkistan'gha terepsiz tekshürüsh ömiki ewetishni teleb qilishi ijabiy qedem bolsimu, emma bu Uyghurlarning nöwettiki paji'elirini hel qilishqa kupaye qilmaydiken. U sözide, bolupmu türkiyening bu qétim jaza lagérliri mesilisi seweblik xitaygha qarshi sepke qoshulushining zor bir ilgirilesh bolghanliqini mu'eyyenleshtürdi.

D u q ning bash teptishi, merkizi amérikadiki “Uyghur tetqiqat merkizi” ning mudiri abdulhakim idris ependi bu heqte toxtalghanda, gerche b d t kishilik hoquq kéngishining alahide yighinida 43 döletning Uyghurlar mesilisini tekrar otturigha qoyushi zor bir netije bolsimu, biraq xitay tehditini pütün dunyagha tonutush xizmitini izchil dawamlashturushning Uyghurlarning zimmisige chüshken bir wezipe ikenlikini tekitlidi.

Xewerde bayan qilinishiche, bu qétimqi yighinda xitayni qollighan dölet we rayonlarning sanimu ashqan. Kubaning b d t diki wekili 62 döletke wakaliten söz qilip: “Shinjangda yüz bergen weqeler xitayning ichkiy ishi” dégen.

Biraq ré'alliq xitayning Uyghur diyaridiki jaza lagérliri mesiliside xelqaragha özini heqliq körsitish yaki lagér siyasitini perdazlap ipadilesh urunushlirining yéterlik derijide netije qazinalmaywatqanliqini ispatlimaqtiken. Közetküchilerning qarishiche, nöwette b d t gha 200 dek dölet we rayon eza bolup, xitay siyasiy, iqtisadiy, herbiy küchige tayinip shunche urunushlardin kéyinmu indekke keltüreligen döletlerning sani b d t gha eza dölet we rayonlar omumiy sanining üchtin birige yetmigen. 130 Din artuq dölet we rayon yenila xitayni qollimighan, biterep boliwalghan yaki qarshi chiqqanlar teweside turmaqta iken. Xitaygha dost bolghan döletlerning mutleq köp qismi ereb elliri kebi xelq'arada tégishlik siyasiy, iqtisadiy orni bolmighan döletler iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.