B d t kishilik hoquq aliy kéngishining 50-qétimliq yighinida 47 dölet xitayni eyblesh bayanatigha imza qoyghan

B d t kishilik hoquq aliy kéngishining 50-qétimliq yighinida gollandiyening b d t turushluq bash elchisi pa'ul békkérs (Paul Bekkers) 47 döletke wakaliten söz qilmaqta. 2022-Yili 14-iyun.

14-Iyun küni birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy kéngishining 50-qétimliq yighini jenwede ötküzülgen. Bu yighinda 47 dölet xitayning Uyghur rayonidiki kishilik hoquq depsendichilikini eyblesh bayanatigha imza qoyghan hemde b d t kishilik hoquq aliy komissarini Uyghur rayoni heqqidiki kishilik hoquq doklatini élan qilishqa chaqirghan.

B d t kishilik hoquq aliy kéngishining 50-qétimliq yighinida gollandiyening b d t turushluq bash elchisi pa'ul békkérs (Paul Bekkers) 47 döletke wakaliten sözge chiqip, b d t kishilik hoquq aliy komissari mishél bachilétqa xitaben mundaq dégen:

“Biz shinjang Uyghur aptonom rayonidiki kishilik hoquq ehwaligha dawamliq hem küchlük rewishte diqqet qiliwatimiz. Etrapliq tekshürüp tetqiq qilishlar we ishenchlik doklatlar shuni körsettiki, bir milyondin köp insan xalighanche tutqun qilin'ghan. Uningdin bashqa, u rayondiki Uyghur we bashqa milletler teqip we nazaret astigha élin'ghan, xorlan'ghan؛ Uyghurlarning medeniyiti, ularning eqelliy erkinliki, jümlidin diniy étiqad erkinliki cheklen'gen. Biz yene yerlik hökümet saqchilirining insan qélipidin chiqqan qiyin-qistaq jazaliri, ayallarni mejburiy tughmas qilish, basqunchiliq, mejburiy emgek, balilarni ata-anisidin ayriwétish heqqidiki doklatlargha diqqet qiliwatimiz.”

U yene mundaq dégen: “Biz xitayning bu mesililerge jiddiy qarap, irqiy kemsitishni tügitish komitéti 2018-yildin bashlap emel qilishni telep qilghan shinjang heqqidiki 8 türlük teklipini ijra qilishqa, jümlidin Uyghur musulmanliri we bashqa az sanliq millet kishilirini xalighanche tutqun qilishni toxtitishqa chaqirimiz.

Biz yene xitayni qanun'gha toluq hörmet qilishqa, kishilik hoquqni qoghdashqa munasiwetlik dölet qanuni we xelq'ara qanun'gha ri'aye qilishqa, shuningdek ‛puqralarning kishilik hoquqi we siyasiy hoquqi xelq'ara ehdinamisi‚ ni testiqlashqa chaqirimiz. Uningdin bashqa biz xitay hökümitini musteqil tekshürgüchilerni shinjangda tosqunsiz we ünümlük pa'aliyet qilish pursiti bérishke chaqirimiz. Biz yene shinjangdiki weziyetning éghirliqini nezerde tutup, her qandaq döletni Uyghurlarni xitaygha qayturmasliqqa chaqirimiz.

Eng axirida, biz sizning yéqinda xitaygha we shinjanggha bérip ziyaret qilghiningizgha, xitay hökümiti bilen kishilik hoquq mesilisi üstide söhbetleshkiningizge we 5-ayning 28-küni bayanat élan qilghiningizgha rehmet éytimiz. Biz bu tekshürüsh heqqidiki téximu köp tepsilatlargha, jümlidin xitay hökümitining bu ziyaretke cheklime qoyushi, yeni siz barghan jay we uchrashqan ademlerge qoyulghan cheklimilerge qiziqiwatimiz.

Kishilik hoquq aliy komissari xanim, siz 48-qétimliq kishilik hoquq aliy kéngishi yighinida shinjangdiki kishilk hoquq doklatini élan qilidighanliqini jakarlighanidingiz. Emdi siz bu kéngeshke uni qachan élan qilidighanliqingiz heqqide éniq uchur bérelemsiz?”

Kishilik hoquqni közitish teshkilatining xitay ishliri mes'uli sofi richardson xanim mishél bachilétning bu doklatni élan qilishigha guman bilen qaraydighanliqini bildürüp mundaq dédi:

“B d t kishilik hoquq aliy komissari wezipe mudditi toshushtin ilgiri bu doklatni élan qilidighanliqini éytti. Bu belkim awghust yaki séntebir aylirida bolushi mumkin. Biz heqiqeten uning bu doklatni élan qiliwétishini ümid qilimiz. Emma u bu doklatni élan qilidighanliqini ikki qétim jakarlighan bolsimu, emma élan qilmighanidi. Biz uni bu qétimmu shundaq qilamdikin dep guman qilimiz. Emma b d t kishilik hoquq ishxanising bu doklatini anglash nahayiti muhim, chünki bu doklatta kishilik hoquqni tekshürüsh ishxanisi Uyghur we bashqa türkiy xelqlerge élip bérilghan insaniyetke qarshi jinayetlerni bahalaydu”.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa mishél bachélétning bu axiriqi qétimliq wezipe ötesh mudditide u doklatni élan qiliwétishini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Bu yighinda xitayning jinayitini eyblep awaz bergen döletlerge isra'iliye we afriqadiki libériye, éswatini qatarliq bir nechche dölet qétilghan.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa xitayni eybleshke qétilghan döletlerge “Shinjang saqchi höjjetliri” ning tesir körsetken bolushi mumkinlikini bildürdi.

Xitayning b d t da turushluq bash elchisi jén shü bu birleshme bayanatqa imza qoyghan gollandiye we bashqa döletlerge qarshi inkas bildürüp: “Biz bu eybleshlerni qet'iy ret qilimiz, shinjang toghrisidiki doklat élan qilinmasliqi kérek” dégen. Rusiye, shimaliy koriye, pakistan, wénsu'ila qatarliq döletler yenila xitay terepte turghan.

“Érusalim pochtisi” gézitining xewer bérishiche, isra'iliye bu yil ikkinchi qétim bundaq birleshme bayanatqa imza qoyghan. Ötken yil amérika we yawropadiki köpligen döletlerning qollishi bilen kanada bash bolup, xitayning kishilik hoquq depsendichilikini eybleydighan teshebbusname élan qilghan bolsa, bu yil gollandiye bash bolup, birleshme bayanat élan qilghan. Gollandiye elchisi bu birleshme bayanatta “Uyghur musulmanliri xorlash” dégen ibarini ishletken, “Irqiy qirghinchiliq” dégen sözni qollanmighan.

Bash shitabi jenwege jaylashqan b d t kishilik hoquq aliy kéngishi birleshken döletler teshkilatining muhim fonkisyelik tarmiqi bolup, pütün dunyadiki kishilik hoquqni qoghdash we uni ilgiri sürüsh wezipisini ada qilidiken. Bu kéngeshke her qaysi döletlerdin 47 neper wekil saylinidiken we 3 yil wezipe öteydiken.