Xitay b d t da Uyghurlarning ichki ezalirini mejburiy köchürüsh we sétish bilen eyiblendi

En'gliyediki “Xitay kollégiyesi” namliq bir musteqil xelq sot mehkimisining adwokati hamid sabi 24‏-séntebir küni b d t kishilik hoquq kéngishining 42‏-nöwetlik yighinida guwahliq bérip, xitayning Uyghur we falun'gungchilarning ichki ezalirini mejburiy élip köchürüwatqanliqi we sétiwatqanliqi, b d t gha eza döletlerning “Irqiy qirghinchiliq” bilen eyiblinish mumkinchiliki bolghan jinayetke qarshi jiddiy tedbir élish “Mejburiyiti” ning barliqini agahlandurghan. Hamid sabining bildürüshiche, londondiki “Xitay kollégiyesi” namliq musteqil xelq sot mehkimisi teripidin xitayning Uyghurlar we falun'gungchilarning ichki ezalirini keng kölemde mejburiy élip köchüriwatqanliqining “Orunluq bir gumandin halqighan ré'alliq ikenliki delilligen.”

Sabiq sérbiye urush jinayetchisi slobodan miloshiwichning délosida bash teptishlik wezipisini ötigen sir jéfréy nayis bashchiliqidiki bir xelq'ara musteqil qanun mutexessisler kollégiyesi bu yil 6‏-ayda késim chiqirip, xitayning falun'gungchilarning ichki ezalirini uninggha éhtiyajliq bimarlargha sétipla qalmay, uning yene “Organ bankisi” qurup, Uyghur musulmanlirining ichki ezalirini mejburiy köchürüp pul tépiwatqanliqi, xitayning “Insaniyetke qarshi jinayet” sadir qiliwatqanliqini ilgiri sürgen idi.

Hamid sabi seyshenbe küni b d t da xitayning falun'gongchilar we Uyghurlargha qarita “Insaniyetke qarshi turush jinayiti” sadir qiliwatqanliqini agahlandurup: “Dorban xitabnamiside ichki organ sodisini öz ichige alghan adem etkeschilikining barliq shekillirining aldini élish, uninggha qarshi küresh qilish, uninggha xatime bérishning zörürlüki tekitlen'gen idi. Lékin xitay kollégiye tekshürüsh élip bérish, alaqidar deliller asasida xitayda yillardin béri falun'gong we Uyghur qatarliq diniy we étnik guruppilarni öz ichige alghan wijdan mehbuslirining ichki ezalirining zor kölemde mejburiy köchürüwatqanliqi, buning hazirmu dawamlishiwatqanliqi we buninggha yüzminglighan qurbanning chétilidighanliq yekünige bardi. Kollégiye musteqil qanun meslihetchilik orni süpitide Uyghurlargha qarshi "insaniyetke qarshi turush" jinayiti sadir qiliniwatqanliqining "orunluq gumandin halqighan ré'alliq" ikenlikini dellidi,” dégen. 

Uning tekitlishiche, xelq'ara jem'iyetning “Irqiy qirghinchiliq” mumkinchiliki bolghan insaniyetke qarshi bu jinayetning jawabkarliqni sürüshtürüsh mejburiyiti bar iken. U mundaq deydu: “Hayat yashawatqan, charisiz, héchkimge ziyini yoq, tinch kishilerning yürek baghri we bashqa organlirini késip élish dewrimizdiki eng qorqunchluq wehshiyliktur. Ichki eza köchürüsh insanlarning hayatini qutquzup qélishni meqset qilghan bir ilmiy we ijtima'iy pidakarliqtur. Biraq ichki organni dep adem öltürüsh jinayet. Her qaysi hökümetler we xelq'ara organlarning buni "irqiy qirghinchiliq" mumkinchiliki bar dep qarapla qalmay, belki "insaniyetke qarshi jinayet" dep jawabkarliqqa tartish mejburiyiti bar. Xitay kollégiyesi buninggha shundaq qaraydu. Bu b d t gha eza döletlerning qanuniy mejburiyiti shundaqla kishilik hoquq kéngishining wezipisi.” 

Xitay hökümiti 2015‏-yili mehbuslarning ichki ezasini köchürüshni toxtatqanliqini élan qilghan bolsimu, lékin uning 2016‏-yili Uyghur rayonida omumyüzlük mejburiy salametlik tekshürüshi élip bérip, Uyghurlarning d n a ambirini qurushi shundaqla 2017 ‏-yildin bashlap 2 milyondek Uyghurni tutqun qilip, lagérlargha qamishi mutexessislerde we kishilik hoquq teshkilatlirida xitay hökümiti Uyghur tutqunlirining ichki ezalirini pul tépishning desmayisige aylandurushqa teyyarliq qiliwatamdu, dégen gumanlarni peyda qilghan idi. Amérikadiki zhurnalist we kishilik hoquq pa'aliyetchisi étan gutmanning ilgiri sürüshiche, nöwette her heptide lagérdiki nurghun Uyghurlar iz-déreksiz ghayib bolidiken. 

U 25‏-séntebir küni ziyaritimizni qobul qilghanda mundaq dédi: “Biz Uyghur mesilisidin shuni nahayiti éniq körduq, xitay ichki eza köchürüsh mesiliside tébbiy éhtiyajni chiqish qilmaywatidu. Uning bu jehettiki qilmishi yamanlashmaqta. Ilgiri shinjangdiki jaza lagérliridin qutulup chiqqan shahitlarning bergen guwahliqi shuni éniq körsitip bermekte. Nahayiti éniqki, u yerde élip bérilghan salametlik tekshürüshi kishilerning ichki ezalirini élishqa qaritilghan. Uningdin bashqa men özüm élip barghan bezi ziyaretler nahayiti nurghun kishining her heptisi lagérlardin iz-déreksiz yoqap kétidighanliqini körsitip turmaqta. Eger bu kishilerning ichki ezasi toghra élinip, se'udi erebistanliq, jenubiy koréyelik, yaponiyelik, gérmaniyelik bimarlargha köchürülse, xitay her bir kishidin bir milyon dollardin bir yérim milyon dollarghiche pul tapidu.” 

Uning ilgiri sürüshiche, xitayning bu qilmishni toxtitishning eng ünümlük chare-tedbirlirining biri-uning bilen bolghan méditsina sahesidiki hemkarliqni toxtitip, uninggha bedel tölitish kérek iken. Étan gutman xitay bilen bolghan sehiye sahesidiki hemkarliq siyasitining Uyghur mesilisi bilen meghlup bolghanliqini bildürdi. 

U mundaq deydu: “Bu mesilide b d t ning bezi hoquqliri bar. Héch bolmisa b d t méditsina sahesige yolyoruq bérip, ulargha méditsina dunyasining néme qilishi kéreklikini éytalaydu. Bu mesilide méditsina dunyasi xitayning ichki eza köchürüsh sahesini qamal astigha alalaydu. Héchqandaq bir xitay ichki ezasi köchürüsh doxturining chet'eldiki ilmiy yighinlargha kélishige ruxset qilinmasliqi, ularning ilmiy maqalilirini méditsina ilmiy zhurnallirida élan qilmasliqi, ularning gherbtiki tébbiy uniwérsitétlarda oqushi we bilim ashurushigha yol qoyulmasliqi kérek. Elwette, dorigerlik saheside xitayni bilmey turup hemkarliq élip bérilmasliqi lazim. Biz ilgiri xitay bilen hemkarliq yolini sinap baqtuq. Biraq Uyghurlarning weziyiti, shinjangda texminen 15 milyondek Uyghurning qan örnikining élinip tekshürülüshi, xitaylarningkini emes, peqetla Uyghurlarningkinila élip tekshürüshi bizge xitay bilen bolghan hemkarliqning meghlup bolghanliqini körsitip berdi. Nöwette, xitay bilen hemkarliq élip bérish dewri axirlashti. Nöwette b d t ning xitay bilen hemkarliq élip bérilmaydighanliqini élan qilish waqti keldi. Ular xelq'arada yétim qaldurulup, öz qilmishining bedilini ötüshi kérek.” 

“Xitay kollégiyesi” yéqinqi bir yil ichide köp qétim guwahliq yighinlirini ötküzüp, Uyghurlar we falun'gongchilar, organ köchürüshke qatnashqan shahitlar we shundaqla mutexessislerning guwahliq sözlirini ishitken. Mezkur xelq sot kollégiyeside guwahliq bergenlerning ichide méhrigül tursun, gülbahar jélilowadek shahitlar we amérikadiki massachuséttis téxnologiye institutining génitik tetqiqatchisi maya mutellipowadek mutexessislermu bar idi. “Xitay kollégiyesi” bu yil 6‏-ayda chiqarghan késimide “Nöwette xitayning falun'gungchilarning ichki ezalirini éliwatqanliqi shuningdek Uyghur rayonida qurulghan lagérlardiki tutqunlargha qarita ularning ichki ezalirini élishtin bashqa héchqandaq paydisi bolmighan keng kölemlik beden tekshürüshlirini élip barghanliqi” tekitlen'gen idi.