Béyjing qishliq olimpik musabiqisi rus tilliq metbu'atlarning qiziqarliq témisigha aylanmaqta

Xitay sahibxaniliq qiliwatqan béyjing qishliq olimpik musabiqisining eyni meqsiti we mahiyiti heqqide dunya ammiwi axbarat wasitilirining her xil mezmundiki maqalilerni élan qiliwatqanliqi melum. Shular jümlisidin rus tilidiki metbu'atlardimu bu heqte maqaliler élan qilin'ghan bolup, ularda mezkur olimpik musabiqisining xitay kommunist hakimiyitining özining Uyghur rayonidiki jinayetlirini yoshurush we aqlash üchün yürgüzüwatqanliqi, musabiqiler dawamida bezi adaletsizliklerning orun éliwatqanliqi, hetta bezi döletlerning öz tenheriketchilirini qayturuwélishqa mejbur boluwatqanliqi otturigha chiqmaqta.

“Azadliq” radiyosi élan qilghan ruslan médélbékning “Olimpik mesh'ili Uyghur tenheriketchisining qolida. Xitay qandaq qilip musabiqilerni siyasiylashtürüwatidu” namliq maqaliside éytilishiche, xitay hökümiti dilnigar ilhamjan isimlik Uyghur qizigha olimpik mesh'ilini yéqish hörmitini bergen bolsimu, emma u ayallar arisida changghu téyilish boyiche 30 kilométirliq musabiqide peqet 43-bolup kelgen we mukapatliq orundin ayrilip qalghan. Hoquq qoghdighuchiliri we hoquq qoghdighuchi teshkilatlar dilnigar ilhamjanning olimpik musabiqilirining échilishigha qatnashturulushini “Xitayning qesten herikiti” dep atighan.

Maqalida shuningdek Uyghurlarni mejburiy emgekke sélishni toxtitish birleshmisining ezasi bénnét frimanning xitay da'irilirining olimpik musabiqilirini ötküzüshtiki heriketlirini “Xitayning uyatsiz haqariti”, kanadaning saymon fréyzér uniwérsitétining xelq'ara tetqiqatlar bölümining dotsénti darrén baylérning buni “Intayin yaxshi oylap tépilghan tallash” dep atighanliqi éytilghan. U xitayning Uyghur élidiki jinayetliridin héchqachan bash tartmaydighanliqini, bu heqte dunyaning néme oylawatqanliqidin uning kari yoqlighini otturigha qoyghan.

Maqalida béyjing olimpik musabiqilirige qarshi türkiyede, kanadada we chéxiyede namayishlarning ötüp, uning qatnashquchilirining béyjing olimpik musabiqilirini “Qirghinchiliq olimpiki” dep atap, uni bayqut qilishqa hemde ahalini bu musabiqilerni tamasha qilmasliqqa chaqirghanliqi éytilghan.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qirghizistanliq siyasetshunas abdurehim hapizof ependi xitay hökümiti sahibxaniliq qilghan bu olimpikni yehudiy qirghinchiliqini emelge ashurghan natsist olimpik musabiqisi bilen sélishturdi. U 1936-yildiki olimpik musabiqisini démokratik döletler bayqut qilghan bolsa, hazirmu shuning tekrarliniwatqanliqini bildürüp, mundaq dédi: “Wetinimiz Uyghuristanda üch milyondin oshuq Uyghur xelqining wekilliri yighiwélish lagérlirida, türmilerde yétiwatsa, qirghinchiliq boluwatsa, her bir normal insanning ghezipini qozghaydu. Bügünki künde dunya démokratik jama'etchiliki xitayning aldamchiliq siyasitini yaxshi chüshenmekte we Uyghur mesilisini xelq'ara meydanda yuqiri kötürmekte. Epsuski, qishliq olimpik musabiqiliride boluwatqan selbiy ishlar merkiziy asiya metbu'atlirida yézilmaywatidu. Peqetla maxtash. Heqiqiy boluwatqan oyunlarni démokratik radiyo-téléwiziyedin anglawatimiz”.

Abdurehim hapizof köpchilik ahalining xitayning béyjing qishliq olimpik musabiqisi arqiliq yürgüzüwatqan siyasitini chet'el metbu'atliridin we ijtima'iy taratqulardin chüshinip, biliwatqanliqini otturigha qoydi.

Rusiyening “Sport-ékspréss” gézitide bésilghan “Heqiqette xitaygha barliq médallarni éliwélishqa ruxset qilinglar. Olimpikta changghi téyilishta qaziliq qilghanlardin dunya dehshette qalghan” namliq maqalida körsitilishiche, jenubiy koréye muxlisliri koréye tallanma komandisini béyjingdin yandurup, olimpik musabiqilirini bayqut qilishni telep qilghan. Maqalidin melum bolushiche, changgha téyilish musabiqiside qazilarning natoghra netije chiqirishigha narazi bolghan jenubiy koréye komandisi changgha téyilghuchilarning xelq'ara ittipaqigha naraziliq bildürüp, xelq'ara olimpik komitéti we tenheriket mesililiri sotigha muraji'et qilidighanliqini bildürgen. Qazilarning adaletsiz xulasilirige wén'giriye, rusiye, amérika qoshma shtatliri we kanada tenheriketchilirimu narazi bolghan.

“Azadliq” radi'osida bérilgen “Olimpik heqqide geplisheyli. Shinjang témisi-xitay tallanmisining muz téyilghuchisi qazaq qizi üchün men'i qilin'ghan” dégen maqalida déyilishiche, béyjing qishliq olimpik musabiqisige muz téyilish boyiche qatnashqan qazaq qizi aqnar adaqqizi “Azadliq” radiyosi muxbirigha özining ömür bayani we tenheriket sahesidiki utuqliri we mezkur olimpik oyunlirigha qatnishiwatqanliqidin uruq-tughqanlirining xushal boluwatqanliqi heqqide sözlep bergen. Emma muxbirning we bashqimu xelq'ara agéntliqlar muxbirlirining Uyghur, qazaq we bashqimu musulmanlarning xitay da'iriliri teripidin éziliwatqanliqi heqqidiki so'aligha jawab bérishtin bash tartqan.

Rusiyening “Moskwa komsomoli” gézitide bérilgen “Béyjingning gherb méhmanlirini olimpik yézilirining robotliri ( mashina ademliri) we barménliri( kütküchiliri) heyran qaldurdi” namliq maqalida éytilishiche, olimpik musabiqisining bashlinishida xitay bir qatar mesililerge duch kelgen. Shularning biri xitayning Uyghurlargha qaratqan insan heqlirining buzulushi sewebidin onlighan memliketlerning bayqut élan qilishi bolghan. Bayqut élan qilghan eller ichide hindistanmu bolghan. Melum bolushiche, olimpik mesh'ili tentenisige hindi qoralliq küchliri bilen chégra toqunushigha qatnashqan xitay jengchisimu ishtirak qilghan. Hindistan tashqi ishlar wekili xitayning buning arqiliq olimpik musabiqilirini siyasiylashturghanliqini bildürgen.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan qazaq pa'aliyetchisi békzat maqsutqan ependi mundaq dédi: “Xitayning qishliq olimpik musabiqisini ötküzimiz déginige, elwette, köpligen memliketler qarshi bolsimu, shundaqtimu ötküzüwatidu. Ularning qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqi üchün bayqut élan qilghanliqini xitay özimu chüshinip turidu.

Xitay ‛bizde mundaq emes. Bizde az sanliq milletlerge kengchilik bar. Xitay milliti bilen birdek hoquqqa ige‚ dégen'ge oxshash sözler bilen aqlanmaqta. Xitay bu olimpik musabiqiside xelq'ara hoquq qoghdash teshkilatlirini aldash üchün Uyghurlarni, qazaqlarni qatnashturmaqta. Mesilen, tenheriketchi qazaq qizining a'ilisini téléwizordin körsetti. Lékin uruq-tughqanlirining ichide birmu er kishi yoq. Shuningdek chet'ellik muxbirlar bir pa'aliyette Uyghur qizidin söhbet alayli dep, uni tapalmidi. Elwette, xitay ularning chet'ellik zhurnalistlar bilen söhbetlishishini xalimaydu. Xitay da'im özining qilmishlirining ashkarilinishidin chöchüydu” dep oylaymen.”

Igilishimizche, amérika, en'gliye oxshash aldinqi qatarliq memliketler xitayning Uyghur we bashqimu türk-musulman xelqlirige qarita élip bériwatqan “Irqiy qirghinchiliq” siyasiti we bashqimu seweblerdin béyjing qishliq olimpik musabiqisini bayqut qilghan bolsimu, Uyghurlar köplep yashawatqan qazaqistan, qirghizistan, özbékistan, türkmenistan elliri mezkur olimpik musabiqisini dölet derijiside hertereplime qollap-quwwetligen.