Bütikofér: “Xitay béyjing olimpik musabiqisi arqiliq xelqaragha özining heqliq ikenlikini étirap qildurmaqchi”

Yawropaliq meshhur siyasetchi bütikofér xelqara olimpik komitétining re'isi tomas baxni qattiq ibariler bilen eyiblidi.

Gérmaniyening döletlik radiyo-téléwiziye qanili bolghan ARD 26-awghust “Tenterbiye uchurliri” sehipiside “Baxning xitaygha qarshi turghudek qongi yoq” serlewhelik bir programma tarqatti. Programmida yawropa parlaméntining ezasi, yawropa ittipaqi-xitay munasiwetler komitétining re'isi rayinhard bütikoférning xelqara olimpik komitétining re'isi tomas baxni adette axbarat wastilirida qollinilmaydighan qopal we qattiq ibariler bilen keskin eyibligenliki bayan qilin'ghan idi.

Mezkur programmining muqeddimiside, tokyoda ötküzülgen olimpik musabiqiside ikki neper xitay tenherketchisining musabiqida utup chiqqandin kéyin maykisigha qadiwalghan maw zédungning iznikige choqunush ipadisini körsetkenliki, xelq'ara olimpik komitétining bolsa buni addiy bir xataliq chaghlap jaza yürgüzüshtin waz kechkenliki, maw zédongning öz zamanida 40 milyon bilen 80 milyon ariliqidiki insanning jénigha zamin bolghan bir qatil ikenliki, yawropaliq meshhur siyasetchi bütikoférning bu ishtin ghezeplinip, tomas baxning xitay bilen bolghan munasiwiti toghriliq ejellik bir yekün chiqarghanliqi hemde 2022-yilliq béyjing qishliq olimpik musabiqisini siyasiy jehettin bayqut qilish iradisige kelgenliki eskertip ötülgen.

Programmida bayan qilishiche, öz waqtida gérmaniyediki yéshillar partiyesi birleshmisining re'islik wezipisini ötigen, xelq'ara olimpik komitétigha mu'awin re'is bolghan we nöwette yéshillar partiyesining yawropa parlaméntidiki wekili bolup xizmet qiliwatqan dangliq déplomat rayinhard bütikofér 2022-yilliq béyjing olimpik musabiqisi toghrisida toxtalghanda: “Bu béyjing emeldarlirining roshen bir ighwagerchiliki, u sehnileshtürülüp bolundi” deydu. U yene tomas baxni eyiblep: “Uning wujudida umurtqisi yoq, uning xitaygha qarshi turghudek qongi yoq, u xitay hakimiyitining aldida osuruqqa barawer” dégenlerni tilgha alidu.

Rayinhard bütikoférning xelq'ara olimpik komitétining re'isi tomas baxni bundaq qopal ibariler bilen eyiblishige jaza lagérlirigha qamalghan milyonlighan Uyghurlarning paji'esi seweb bolghan. Programmida tilgha élinishiche, 2022-yili 2-ayning 4-künidin 20-künigiche béyjingda olimpik musabisi ötküzüliwatqan shu deqiqilerde, bu döletning Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarni asas qilghan musulman ammisi üstidin yürgüziwatqan ziyankeshliri barghanséri échinishliq we shepqetsiz dawam qiliwatqan bolidiken. Programmida mundaq deydu: “Shi jinpingning etrapidiki mustebitler esebiylikke qarshi turush namida Uyghurlarni atalmish qayta terbiyelesh merkezlirige qamidi. Qamalghanlarning sanining 1 milyondin artuq ikenliki melum bolmaqta. Shahidlar bu yerde éghir jismaniy qiynash, rohiy térrorizim, basqunchiliq we mejburiy tughut chekleshning dawam qiliwatqanliqini ashkarilidi. Amérika, kanada, gollandiye qatarliq döletler buni irqiy qirghinchiliq dep békitti.”

Programmida yene munular tilgha élinidu: “Néme üchün béyjing olimpik musabiqisining qanche on yillardin buyanqi eng talash-tartishliq bir olimpikke aylinishidiki seweb mana bu yerde. Shi jinping olimpik musabiqisini özining basturush siyasitini xelq'arada étirap qilduridighan bir oyun'gha aylandurush koyida, bu shinjangda ötküzüwatqan insaniyetke qarshi jinayetlirinimu öz ichige alidu. Xelq'ara olimpik komitéti ré'alliqning del mushundaq ikenlikini burmilap bolalmaydu.”

Gérmaniyediki Uyghur ziyaliysi perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda, rayinhard bütikoférning pikirlirining yawropadiki birqisim siyasetchilerge wekillik qilidighanliqini eskertti. Uyghur ziyalisi turghunjan alawudun ependimu bu heqte pikir bayan qilip, rayinhard bütikoférning tomas baxni eyiblishining toghra bolghanliqini tekitlidi.

Rayinhard bütikofér sözide b d t xadimlirining hala bügün'ge qeder shinjangda terepsiz tekshürüsh élip bérish meqsitige yitelmeywatqanliqini, Uyghurlar duch kéliwatqan paji'eler seweblik 2021-yili 3-ayda yawropa ittipaqining 30 yildin kéyin xitaygha yene bir qétim imbargo yürgüzgenlikini, xitay hökümitiningmu buninggha qarshi jaza élan qilghanliqini eskertip ötüp mundaq deydu: “Biz béyjing olimpik musabiqisini siyasiy jehettin bayqut qilishni qolgha keltürüshimiz lazim. Bu telepning yéterlik derijide asasi bar: 180 din artuq kishilik hoquq teshkilatliri bayqut chaqiriqida bolmaqta, yawropa parlaménti ezalirimu 7-ayning 9-küni bilet tashlap, déplomatik bayqutni qollidi. Parlamént ezaliri yawropa ittipaqi organlirini we eza döletlerni, mubada xitay hakimiyiti kishilik hoquq weziyitide körünerlik özgirishni barliqqa keltürmise, hökümet wekilliri hem déplomatlarning 2022-yilliq béyjing olimpik musabiqisini ret qilishini teleb qildi.”

Rayinhard bütikofér béyjing da'irilirining “Tenterbiyeni siyasiylashtudi” dégen eyibleshlirige qarita mundaq deydu: “Béyjingning sehnide körsitiwatqini mustebit bir hakimiyetning teshwiqat oyunidur. Bu qurulma barghanséri mustebitlikke qarap chékinmekte. Buni körmeske sélish, yalghandin uni siyasiydin ayrip qarash emeliyettin yiraq hem bu semimiyetsizlik, nomussizliqtur.”

Rayinhard bütikofér xelq'ara olimpik komitétining re'isi tomas baxtin bir nerse kütüshning waqit israpchiliqi bolidighanliqini, uning ornigha bashqa birining xelq'ara olimpik komitétigha re'is bolushini ümid qilidighanliqini eskertip ötkendin kéyin, siyasiy bayqutning xelq'ara olimpik komitétining qaytidin oylinip chiqishi üchün bérilgen eng yaxshi bisharet ikenlikini ilgiri sürgen. Elwette, programmida amérika, en'giliye qatarliq ellerning bu olimpikni bayqut qilishi üchün ünümlik chariler üstide izdiniwatqanliqimu izahlan'ghan.