Baydén hökümiti xitayning “Shé'in”, “Tému” shirketlirige zerbe bérish tedbirlirini otturigha qoydi

Amérika dölet mejliside bir qatar muhim mejlis ezalirining qollap quwwetlishi bilen xitayning shéyn we timu qatarliq tor parche satquchilirigha zerbe béridighan bir qanun layihesi tonushturulghan.

Baydén hökümiti 13-séntebir amérikaning xitaydin import qilidighan nechche on milyard dollarliq mehsulatlirigha tamozhna béji alidighan tedbirlerni élan qilghan. Baydén hökümitining bu herikiti hem amérika zawutlirini qoghdashni meqset qilsa, yene bir tereptin amérikaning pirézidént saylimidin ilgiri xitaygha qattiq mu'amile qilishni meqset qilidu dep qaralmaqta. Shuning bilen bir waqitta, bu yene baydén hökümitining amérikaning soda “Yochuqi” ni “Suyi'istémal qilish” bilen eyiblen'gen xitayning tor arqiliq parche sétishi shirketliri shé'in we témugha zerbe bérish tedbirliri bilenmu munasiwetlik dep qaralmaqta.

Baydén hökümitining yéngi tedbiride (teklipide) amérika-xitay tamozhna béjigha mensup mehsulatlarning tamozhna béji kechürüm qilinip sétilishini chekleydiken. Shuningdek 800 dollarghiche bolghan posulka (xalta) larning burunqidek tekshürülmestin we baj qoyulmastin amérikagha kirishige yol quyulmaydiken. Bu, xitayning shé'in, témo shirketlirinimu közde tutqanidi. Alaqidar mes'ullarning éytishiche, yéqindin buyanqi 800 dollardin töwen bolghan mallarning chettin kirgüzülüp amérikada sétilish miqdarida yüz bergen partlash xaraktérlik ehwal asasliqi xitay bilen munasiwetlik torda parche sétish supisi bolghan “Shé'in”, “Tému” bilen baghlinishliq iken. Shunga baydén hökümitining yéngi tedbirining zerbe nishani “Shé'in” we “Tému” dep qaralmaqta.

Amérikadiki siyasiy analizchi, doktor andérs kor (Anders Corr) baydén hökümiti otturigha qoyghan amérikaning xitaydin import qilidighan mehsulatlardin tamozhna béji alidighan yéngi tedbirliri heqqidiki köz qarashlirini bizge élxet arqiliq ipadilep mundaq dédi:

 “Baydénning ‛yochuq‚ (loophole) ni étish pilani toghra yönilishtiki muhim bir qedem. Bu pilan uzundin buyan amérika awam palatasida ikki partiyening qollishigha érishken bolup, xitaygha chétishliq mejburiy emgek, fantanil we adaletsiz soda adetliri qatarliq her xil kirizislarni hel qilishqa bek kéchikip élin'ghan bir tedbirdur”.

Tenqidchiler, her küni 4 milyon posulkining tamozhnidin tekshürülmey ötüshini “Yochuq” (loophole) dep atighan shuningdek bolupmu, shé'in we témugha oxshash xitayning erzan bahaliq parche satquchilirining bu “Yochuq” tin paydilinip Uyghur mejburiy emgiki bilen ishlen'gen kiyim-kécheklerni biwasite amérikaliqlargha sétishini eyiblep kelmekte. Uning üstige, bu “Yochuq” nurghun amérikaliqlarning jénigha zamin boluwatqan zeherlik chékimlik fantanilning amérika bazirigha xalighanche kirishidiki asasliq seweb dep eyiblenmekte.

Amérikadiki siyasiy analizchi gordon chang (Gordon G. Chang) 800Dollardin töwen qimmettiki posulkilarni tekshürmeydighan hemde tamozhna béji almaydighan siyasetning xitayning shé'in we tému qatarliq parche satquchiliri teripidin suyi'istémal qiliniwatqanliqini körsitip, “Shé'in”, “Tému” ni derhal taqash kéreklikini ilgiri sürdi. Shuning bilen bir waqitta, amérikaning 1930-yildiki tamozhna béji qanunini qattiq ijra qilish kéreklikini ilgiri sürdi. U mundaq dédi:

 “Baydén hökümitining shé'in we tému qatarliq parche satquchilargha qarita ‛yochuq‚ (loophole) ni étish, yeni 800 dollargha yetmeydighan posulkilarning tekshürülgendin kéyinla amérikagha kirishige yol qoyush ijabiy bir qedem. Amérika hökümiti buni xéli burunla qilish kérek idi. Buni hemme adem bilidu. ‛shé'in‚, ‛tému‚ soda qa'idilirini suyi'istémal qiliwatidu. Ularni derhal taqash kérek idi. Amérika tamozhnisidiki qimmiti 800 dollardin töwen posulkilarni tekshürüp istémalchilargha sétish Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliq mehsulatlarning aldini élishni meqset qilghan. Lékin bu biz oylighandek ünümlük emes. Amérika hökümiti 2021-yil ‛Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni‚ yolgha qoyghandin kéyin, amérikaning 1930-yildiki tamozhna béji qanuni ijra qilinishqa bashlidi. Yeni Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliq mehsulatlarning amérikagha kirishi qet'iy cheklendi. Pirézidént baydinning tedbiri mehsulatlarni téximu qimmetleshtürüp, u mehsulatlarni import qilishni téximu qiyinlashturuwétidu. Bu yerde eng muhim bolghini éniqki, biz 1930-yildiki tamozhna béji qanunini qattiq ijra qilishmiz kérek”.

 Buningdin bashqa “Shé'in”, “Tému” ning amérika bazirida sétiwatqan mehsulatliri bowaqlarning süt parashoki, türlük éléktironluq mehsulatlar we ashxana buyumliri qatarliq amérikaliqlarning salametlikige biwasite chétishliq mehsulatlarni öz ichige alidiken. Bu xil ré'alliq “Amérika istémal mehsulatliri bixeterlik komitéti” ni heriketke keltürgen. Bu sewebtin, amérika hökümiti qarmiqidiki “Amérika istémal mehsulatliri bixeterlik komitéti” xitayning “Tému” we “Shé'in” qatarliq torda parche satquchi shirketliri üstidin tekshürüshni bashlighan. Mezkur komitétining re'isliridin pitir féldmen (Peter A. Feldman) We doglas ziyak (Douglas Dziak) 3-séntebir küni mexsus bayanat élan qilip “Shé'in”, “Tému” qatarliq torda parche sétish supilirida sétiliwatqan mallarning “Istémalchilarning mehsulat bixeterliki qanuni” diki maddilargha uyghun yaki emeslikini tekshüridighanliqini bildürgenidi.

Yuqiridiki seweb bilen, 100 din artuq amérika dölet mejlisi ezasi bir nechche kün burun yeni 11-séntebir küni pirézidént jow baydén'gha mektup yézip, Uyghur mejburiy bilen ishlen'gen kiyim-kécheklerning amérika qirghaqlirigha yétishige ruxset qilidighan “Yochuq” ni étishni telep qilghanidi. Yeni “Shé'in” we “Tému” supilirida amérika tamozhnisidiki qimmiti 800 dollardin töwen posulkilarni tekshürmesliktin ibaret “Eng töwen chek” qa'idisi boyiche türlük mallar tekshürmeyla biwasite istémalchilargha sétishni chekleshni jow baydéndin telep qilghanidi.

Amérikadiki rend siyaset tetqiqat merkizi (RAND Corporation) istratégiye we xewpsizlik mutexessisi raymond ko (Raymond Kuo) baydén hökümitining 13 séntebir amérikaning xitaydin import qilidighan nechche on milyard dollarliq mehsulatlirigha tamozhna béji alidighan tedbirlerni otturigha qoyushning ijabiy qedem ikenlikini, lékin bu yerde eng muhim bolghinining qa'ide we tedbirlerni ijra qilish ikenlikini ilgiri sürdi. U mundaq dédi:

 “Tamozhna we chégra tekshürgüchilerning bularning hemmisini tekshürüshi nahayiti chong wezipe. Baydén hökümiti otturigha qoyghan qa'ide we tedbirlerning paydisi bolidu dep qaraymen. Eger bu tedbirler ijra qilin'ghan teqdirde, Uyghur mejburiy emgiki bilen ishlepchiqirilghan matériyallarni tosqili bolidu. Bu yerde eng muhim bolghini qa'ide we tedbirlerni ijra qilish. Bu yerde 800 dollardin töwen bolghan nurghun nersiler import qiliniwatidu. Bularning sani heqiqeten bek köp. Bundaq ehwalda bolsa, amérikada yéterlik tamozhna we chégra tekshürgüchiliri barmu? buning heqiqeten chong bir memuri xizmet ikenlikini bilishi kérek? eger hökümet bu ishni qilmaqchi bolsa, buninggha serp qilidighan meblegh nedin kélidu?”

Amérikadiki siyasiy analizchi ilshat hesen ependi baydén hökümiti otturigha qoyghan amérika tamozhnisida qimmiti 800 dollardin töwen posulkilarni tekshürüp istémalchilargha sétish toghruluq tedbirning Uyghurlargha paydiliq ikenlikini alahide tilghan élip mundaq dédi: “Amérika-xitay tamozhna béjigha mensup mehsulatlarning alahide tamozhnidin kechürüm qilinip amérikigha kirishi cheklendi. Yeni yéngi tedbirde, 800 dollargha yetmeydighan posulka (xalta) larning tekshürülgendin kéyin amérikagha kirishige yol qoyushi bir tereptin amérika zawut we shirketlirini qoghdash tedbiri bolsa, yene bir tereptin bu, amérikaning xitaygha qarshi turushtiki istratégiyelik tedbiridur. Amérikada hazir jumhuriyetchiler partiyesi we démokratlar partiyesi xitaygha qarshi yéngi tedbirlerni we siyasetlerni otturigha qoyuwatidu. Bu, Uyghurlar üchün yaxshi weziyet”.

Amérika hökümiti 2021-yili 6-aydin bashlap “Uyghur mejburiy emgikining aldini élish qanuni” gha asasen xitayda ishlepchiqirilghan we Uyghur mejburiy emgiki bilen chétishliq dep éniqlan'ghan mehsulatlarni qara tizimlikke élip, ularning amérika chégrasidin kirip bazargha sélinishini tosqan bolsimu, biraq amérika tamozhnisining qimmiti 800 dollardin töwen posulkilarni tekshürmeydighan hemde tamozhna béji almaydighan siyasiti xitayning shé'in we tému qatarliq tor arqiliq parche satquchi shirketliri teripidin suyi'istémal qiliniwatqanliqi melum bolghan idi.

 Uyghur kishilik hoquq qurulushining tetqiqatchisi, doktor hénrik shajiwski (Henryk Szadziewski) ning qarishiche, baydén hökümitining 13 séntebir amérikaning xitaydin import qilidighan nechche on milyard dollarliq mehsulatlirigha tamozhna béji alidighan tedbirlerni élan qilishning muhim sewebliridin biri amérikadiki saylam bilen munasiwetliktur. U mundaq dédi:

 “Shé'in, tému her ikkisi teminlesh zenjiride Uyghurlarni mejburiy emgek küchi süpitide ishlitiwatidu dep eyibliniwatidu. Baydén otturigha qoyghan tedbirler mejburiy emgekke biwasite xitab qilmighan bolmisimu, lékin bu, shirketlerning bundaq nersilerni erzan bahada sétishigha yol qoymaydu. Elwette, teminlesh zenjiride Uyghurlarni mejburiy emgek küchi süpitide ishlitiwatidu dep eyiblen'gen shirketlerge tesir körsitidu. Néme üchün baydén hökümiti bu tedbirni hazir yolgha qoyidu? amérikada saylam waqti, jumhuriyetchiler partiyesi baydén hökümitini bu mesilige heqiqiy diqqet qilmidi dep qaraydu. Bu (tedbirning otturigha qoyulushi) démokratlar partiyesining xitayning iqtisadiy adaletsiz siyasitide qarita xitaygha bésim qiliwatqanliqini körsitip béridu”.