Xitayning “Bir belwagh bir yol” qurulushi Uyghurlargha némilerni élip keldi?

Xitay hökümiti 15-noyabir küni béyjingda “‛bir belwagh bir yol‚ qurulushidiki ortaq hemkarliq we shinjangning tereqqiyati” namliq yighin achqan. Xitay taratquliri bu yighinni “‛bir belwagh bir yol‚ qurulushi yolgha qoyulghan 6 yildin buyan, shinjangning tereqqiyatida qolgha kelgen netijiler heqqide échilghan tunji qétimliq xelq'araliq yighin,” dep medhiyeligen.

Xitay hökümet taratquliri bergen xewerlerdin melum bolushiche, bu yighinda xitay kompartiyesi merkizi teshwiqat bölümining mu'awin bashliqi jyang jyen'go bilen Uyghur aptonum rayonining muweqqet re'isi erkin tuniyaz söz qilghan hemde xitay hökümitining atalmish “Shinjang siyasiti” ni aqlighan.

Xitay kompartiyesi merkiziy teshwiqat bölümining mu'awin bashliqi jyang jyen'go mezkur yighinda qilghan sözide “Bir belwagh bir yol” istratigiyesi yolgha qoyulghan 6 yildin buyan, gherbtiki xitaygha qarshi küchlerning “Érqiy qirghinchiliq”, “Mejburiy emgek”, “Mejburiy tughmas qilish” dégenlerni kötürüp chiqip, xitayning yüzige qara sürkigenliki we qopalliq bilen xitayning ichkiy ishlirigha arilashqanliqi heqqde shikayet qilghan.

Uyghur aptonum rayonining muweqqet re'isi erkin tuniyaz yighinda aldi bilen xitay hökümitining Uyghurlargha yürgüzüwatqan siyasitini aqlighan. U xitayning atalmish “Shinjang siyasiti” ni “Rayonda muqim tereqqiyat weziyiti berpa qilghan eng toghra siyaset” dep maxtighan.

Andin u: “Amérika bashchiliqidiki gherbtiki xitaygha qarshi küchler emeliyetni burmilap, shinjangning obrazini xunükleshtürdi, shinjangning muqim tereqqiyatigha buzghunchiliq qildi, junggoning ichkiy ishlirigha arilashti,” dégendek xitayning bir qatar qéliplashqan ibarilirini ishlitip, amérika bashchiliqidiki gherb démokratik döletlirige hujum hujum qilghan.

Xitayning shinxu'a agéntliqi tarqatqan xewiride yene argéntinaning xitayda turushluq bash elchisining sözliridin neqil keltürüp: “Shinjangning weziyitini bilish üchün, rayonda qolgha keltürülgen tereqqiyatlarni körüsh kérek” déyilgen.

Türkiye hajitepe uniwérsitétining oqutquchisi, istiratégiye mutexessisi erkin ekrem, xitayning Uyghurlargha yürgüziwatqan irqiy qirghinchiliqining dunyagha ashkarilinishi seweblik, xitay hökümitining yéqinqi yillardin buyan dölet ichi we sirtida teshwiqat urushi élip bérip, özini aqlashqa mejbur qalghanliqini bildürdi.

Erkin ekrem ependi yene béyjingda échilghan bu qétimqi yighinning, xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan üzlüksiz échiwatqan “Shinjang heqqide axbarat élan qilish yighinliri” gha oxshashla, xitay hökümitining özini aqlash teshwiqati ikenlikini tekitlidi.

Erkin ekrem ependining qarishiche, xitayning bu xildiki teshwiqatliri we üzlüksiz échilghan yighinliri, amérika bashchiliqidiki gherb démokratik döletlirige nisbeten xitay hökümiti arzu qilghandek ünüm bermeydiken.

Dunya Uyghur qurultiyining bayanatchisi dilshat rishitning qarishiche, xitay özining “Bir belwagh bir yol” istiratégiyesini “Ortaq iqtisadiy tereqqiyat qurulushi” dep kökke kötürsimu, emma bu Uyghurlargha nisbeten pütün millet gewdisi boyiche irqiy qirghinchiliqqa uchrashtek qoqunuchluq qismettin dérek béridiken.

Dilshat rishit yene bu yighinda xitayni maxtighan atalmish “Diplomat” lar we “Chet el muxbirliri” ning mutleq köp qismining xitaygha oxshash diktator tüzümdiki döletlerdin we iqtisadiy jehette xitaygha tayinip qalghan ellerdindin kelgenlikini tekitlep ötti.

Dilshat rishitning tekitlishiche, xitay hökümiti yéqinqi yillardin buyan, xitaygha béqinip qalghan döletlerge her xil iqtisadiy menpe'et wedilirini bérish arqiliq, ulardin teshwiqat qurali süpitide paydilan'ghan, shundaqla özining Uyghurlargha yürgüzüwatqan érqiy qirghinchiliq siyasetlirini aqlashqa urunup kelgen iken.

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar