Amérika tashqi ishlar ministirliqida qurulidighan “Xitay ishliri mutexessisler guruppisi” diqqet qozghimaqta

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkén.

Amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkin yéqinda amérikaning xitay siyasitini sherhlep nutuq sözligende tashqi ishlar ministirliqining mexsus xitayni tetqiq qilidighan tetqiqatchilar bilen bir guruppa teshkilleydighanliqi we bu arqiliq xitaygha munasiwetlik siyasetlerni bir terep qilidighanliqini élan qilghanidi.

Antoniy bilinkén 26-may küni amérika prézidénti jo baydénning xitay istratégiyesini sherhlesh jeryanida bu pilanni tilgha élip: “Bu yéngi guruppa xitay peyda qiliwatqan riqabetning kölimi we da'irisige qarshi washin'gtonning inkasi heqqide melumat béridu”, dégen.

Bilinkén mundaq dégen: “Men tashqi ishlar ministirliqi we diplomatlirimizni zamaniwilashturush kün tertipimizning birqismi süpitide bu xirisqa taqabil turush üchün kéreklik bolghan qorallarni bérishni qarar qildim. . . Bu mesililer we rayonlar ara siyasitimizni maslashturidighan we yolgha qoyidighan, éhtiyajgha asasen dölet mejlisimiz bilen hemkarlishidighan bir gewdileshtürülgen guruppa bolghan xitay ishliri mutexessiliri guruppisi qurushni öz ichige alidu.”

Melum bolushiche, nurghun közetküchiler amérika tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkénning tashqi ishlar ministirliqida yéngi guruppa qurush pilanini weziyetning teqezzasigha yarisha bir heriket dep bahalighan.

Amérikadiki kor tetqiqat merkizi qurghuchisi andérs kor radiyomizgha qilghan sözide bu guruppining qurulushini qarshi élish bilen birge, mutexessislerning arqa körünüshiningmu diqqetke élinishi kéreklikini bildürdi. U élxet arqiliq qayturghan inkasida mundaq dégen: “Téximu köp xitay ishliri mutexessislirini teklip qilish yaxshi pikir, emma bu jeryanda mutexessslerni arqa körünüsh we bixeterlik tekshürüshidin ötküzüshke sel qarashqa bolmaydu”.

Melum bolushiche, hazirche amérika tashqi ishlar ministirliqida qurulidighan bu xitay ishliri mutexessisler guruppisining qandaq bolidighanliqi, ularning wezipe we hoquq da'irisining néme bolidighanliqigha da'ir konkrét tepsilatlar téxi élan qilinmighan bolsimu, biraq bu guruppining amérika baydén hökümitining xitaydin ibaret bu tehditke taqabil turush küchini ashurushni meqset qilghanliqi muqerrer iken.

Amérika tashqi ishlar ministiri bilinkén 26-may küni sözligen xitay siyasiti heqqidiki muhim nutqida xitayni “Xelq'ara tertip duch kéliwatqan eng éghir we uzun muddetlik riqabetchi” dep süpetligenidi.

U yene mundaq dégen: “Xitay iqtisadiy, diplomatik, herbiy we téxnika küchige ige bolghan we shundaqla hem xelq'ara tertipni qayta qurush niyiti bolghan birdinbir dölet. Béyjingning tesewwuri bizni ötken 75 yil mabeynide dunyaning tereqqiyatini saqlap kelgen uniwérsal qimmet qarashlirimizdin yiraqlashturushi mumkin. Xitay peyda qiliwatqan riqabetning kölimi we da'irisi amérika diplomatiyesini biz körüp baqmighan derijide sinawatidu”.

“Jenubiy xitay seher pochtisi” gézitining xewiridin qarighanda, bu guruppining qurulushi üchün amérika tashqi ishlar ministirliqi yene 20-30 etrapida adem qobul qilidighan bolup, bu kéngeytilgen guruppining xizmet da'irisi yene yéngidin gülliniwatqan pen-téxnika we kilimat özgirishi qatarliq mesililernimu öz ichige alidiken.

Amérikaning sin'gaporda turushluq sabiq bash elchisi dawid adélman gézitke qilghan sözide bu guruppining qurulushini bahalap: “Tashqi ishlar ministirliqimizda bundaq bir guruppa qurulushi tasadipiyliq emes, u amérika-xitay munasiwitining dunyadiki eng muhim ikki tereplik munasiwet ikenlikini we uning kelgüsidimu shundaq bolidighanliqini namayan qilip turmaqta” dégen.

Andérs kor ependi radiyomizgha qilghan sözide antoniy bilinkénning xitayni amérika üchün eng zor riqabet dep sherhilishining toghra bolghanliqini, amérikaning bundin kéyin “Xitaydin ayrilish” siyasitini yenimu ilgiriligen halda yolgha qoyushi kéreklikini bildürdi. U mundaq dégen: “Bilinkénning xitayni téximu chong tehdit déyishi nahayiti toghra boldi. Xitay özining démokratiyelishidighanliqi we kishilik hoquqni aldinqi pilan'gha qoyidighanliqini déyish arqiliq bizni aldidi. Bizning emdi buni ré'alliqqa aylandurushni béyjingdin ötünidighan waqtimiz ötüp ketti. Uning ornigha xitayni dégenlirini qilmighanliqi üchün jazalaydighan peytimiz keldi. Biz emdi xitaydin ayrilish siyasitimizni yenimu kéngeytishimiz kérek. Xitaydin ayrilishni emelge ashurghanséri qolimizda xitaygha qarshi kozurimiz köpeygen bolidu”.

“Jenubiy xitay seher pochtisi” gézitining éytishiche, tashqi ishlar ministiri antoniy bilinkénning nutqidin burunla amérika hökümiti xamchotni qaytidin teqsimlep, uning köp qismini xitay ishlirigha merkezleshtürgeniken. Prézidént jow baydén hökümiti gerche amérika edliye ministirliqida tramp mezgilide qurulghan we xitayning jasusluq we eqliy mülk oghriliqigha qarshi turushni meqset qilghan “Xitay teshebbusi” ishxanisini bikar qiliwetken bolsimu, biraq yenimu mexpiy bolghan we xitaygha merkezleshken hökümet orunlirini qurup chiqqan. Yene, prézidént jow baydén wezipige olturup ikki hepte ötüpla amérika dölet mudapi'e ministirliqida xitaygha munasiwetlik herbiy istratégiye we heriketni bahalaydighan xizmet guruppisi teshkilligen iken. Ular qisqighine töt aydin kéyinla “Amérikaning ittipaqdashliri we shérikliri bilen hemkarliqni kücheytish bolupmu hindi-tinch okyandiki hemkarliqni kücheytish” teklipini bergen bolup, bu tekliplerning tepsilati mexpiy iken.

Xitayning amérikada turushluq elchixanisining bayanatchisi lyu pényü amérika tashqi ishlar minstirliqida qurulidighan xitay ishliri mutexessisliri guruppi'isigha inkas qayturghan. U inkasida: “Amérika hökümiti ichki méxanizmini qandaq tengshishidin qet'iynezer, eger uning axirqi meqsiti xitayni kontrol qilish, xitayning ichki ishlirigha arilishish we xitayning menpe'etige ziyan yetküzüsh bolidiken, u halda biz buninggha qet'iy qarshi turimiz” dégen.

Amérika hökümitining xitay tehditige taqabil turush meydani nöwette amérikaning shérik döletlirigimu tesir körsetmektiken. 30-May küni, yeni antoniy bilinkénning sözidin bir nechche kün kéyinla yaponiyening tashqi ishlar ministirliqimu xitaygha munasiwetlik siyasiy, iqtisadiy we diplomatik istixbaratlarni toplash we tehlil qilishqa mes'ul bolidighan bir ichki istratégiyelik guruppa qurulghanliqini élan qilghan.