Antoniy blinkén: xitay dunyadiki insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqan jaylarning biri

12-Iyul küni amérika tashqi ishlar ministirliqi “2021-Yilliq eléy wésél irqiy qirghinchiliq we wehshiylikning aldini élish doklati” ni élan qildi. Baydén hökümiti béyjing bilen bolghan munasiwitining téximu jiddiylishish xewpige qarimastin xitayni Uyghur musulmanlirini basturushta irqiy qirghinchiliq bilen eyiblidi.

Tashqi ishlar ministirliqi mezkur doklatta xitay hökümitining Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq yürgüzüwatqanliqini yene bir qétim tekitlidi we xitayni dunyadiki insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqan weyaki ashu jinayetlerning yüz bérish xewpi bolghan alte jayning biri dep körsetti shuningdek türmige solash, qiynash, mejburiy tughmas qilish we ziyankeshlik qilishni béyjingning jinayetliri qatarigha kirgüzdi.

Tashqi ishlar ministiri antoniy blinkén mundaq dédi: “Bu yilqi mezkur doklatta tunji qétim birma, éfiyopiye, xitay we süriye qatarliq konkrét döletlerde yüz bergen wehshiylikler heqqide biwasite tepsiliy melumat bérildi. Bu rayonlar bizning kün tertipimizdiki eng keskin tashqi siyaset xirisigha wekillik qilidu. Biz kishilik hoquq we démokratik qimmet qarishimizgha bolghan wedimizni eks ettüridighan qararlar üstide dawamliq tirishimiz. Diplomatik usullarni öz ichige alghan barliq usullarni qollinimiz. Ittipaqdashlarning yardimi, tekshürüp pakit toplash, iqtisadi tedbirlerni qollinish we mushundaq doklatlar xelq'araning diqqitini qozghaydu. Birlikte xelq'araliq bisim we inkas qayturushimizgha, hökümetlerning dunyaning herqaysi jaylirida yüz bériwatqan bu xil wehshiyliklerning aldini élish, azaytish üchün tedbir qollinishigha türtke bolidu. Amérika hökümiti barliq küchi bilen zulumgha uchrawatqan kishilerge we rayonlargha tinchliq we muqimliq ilip kélishke tirishidu. Bizning yüz bériwatqan wehshiyliklerning aldini élish we toxtitish üchün qilghan xizmetlirimiz bizning yuqiri qimmet qarishimizgha wekillik qilidu. Baydén-xaris hökümiti aldinqi hökümetlerning bu heqtiki xizmetlirini dawamlashturup wehshiylikler qayta tekrarlanmaydighan kelgüsi üchün heriket qilidu”.

Sabiq prézidént donald tramp hökümiti xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” dep élan qilghanidi. Baydén hökümitimu martta élan qilghan yilliq kishilik hoquq doklatida xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasitini “Irqiy qirghinchiliq” dep tekrarlash arqiliq bu qararni qollighan.

Antoniy blinkén bayanatidin kéyin muxbirlarning so'allirigha jawab berdi, arqidin muweqqet yardemchi tashqi ishlar ministiri robért fawchér ependi söz qilip mundaq dédi: “Bügün biz ‛yehudiy chong qirghinchiliqi‚din aman qalghan eléy wésélning hayatigha hörmet bildürimiz we uni yad étimiz. U bizge ‛qayta tekrarlanmisun‚ wedimizning qet'iy izchilliq telep qilidighanliqini eskertip turidu. Mezkur doklat bizning ‛irqiy qirghinchiliq‚, ‛insaniyetke qarshi jinayet‚ qatarliq wehshiyliklerning aldini élish xizmitide ilgirilewatqanliqimizni körsitidu, lékin bizning qilishqa tégishlik yene nurghun wezipilirimiz bar. Mezkur doklat yéqinqi yillarda konkrét bir qanche döletlerde yüz bériwatqan wehshiylikler toghrisida etrapliq melumat bergen, bu ehwallar kelgüside téximu zor wehshiyliklerning yüz bérishidin bésharet béridu. Mesilen shinjang heqqidiki doklatlargha asaslan'ghanda, xitay xelq jumhuriyiti Uyghur we bashqa étnik we diniy az sanliq milletlerge qarita irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet sadir qildi we dawamliq sadir qiliwatidu. Hemmimizning birlikte alghan bir qedimi bizni ‛qayta tekrarlanmisun‚ gha bir qedem yéqinlashturidu. Amérika hökümiti kelgüside yüz bérish xewpi bolghan wehshiyliklerni azaytishqa, tinch, güllen'gen dunya berpa qilishta keskin pozitsiye tutidighanliqigha wede béridu”.

Shu küni béyjing, xitayning jenubiy xitay déngizidin amérika urush paraxotini “Heydep chiqarghanliqini” jakarlighan we jow baydénni jenubiy xitay déngizi rayoni heqqide “Ighwagerchilik herikiti” bilen eyibligen. Közetküchilerning qarishiche bu xil ochuq-ashkara eyibleshler jiddiylikning téximu küchiyiwatqanliqini körsitidiken.

Robért fawchér ependi bayanatidin kéyin muxbirlarning so'allirigha jawab berdi. Muxbirlardin birining: “Uyghurlargha ‛irqiy qirghinchiliq‚élip bériliwatqanliqini bilip turup, némishqa shinjangda ishlepchiqirilghan barliq mehsulatlarning amérika bazirigha kérishi cheklenmeydu?” dégen so'aligha robért fawchér ependi mundaq jawab berdi: “Bilishimche bizning bu mesilide konkrét pilanlirimiz bar we muwapiq usul-tedbirler yürgüzülüwatidu. Bu qararlarni hökümettiki munasiwetlik bölümler we hemkarlashquchi orunlar birlikte chiqiridu. Bilginingizdek bu nahayiti murekkep bir jeryan. Shunga siz éytqandek omumyüzlük emes belki konkrét siyasetlirimiz bar”.

U yene bir muxbirining, xitayning meyli birleshken döletler teshkilatining bolsun weyaki bashqa döletlerning musteqil tekshürüsh ömeklirining bolsun Uyghur rayonigha bérip biwasite tekshürüshige maslashmaywatqan ehwalda, amérikining Uyghur rayonidiki ehwallarni tekshürüsh üchün qandaq istratégiye qollinidighanliqi heqqidiki so'algha mundaq jawab berdi: “Biz xitayning tekshürüsh xadimlirining biwasite bérip néme ishlarning boluwatqanliqini tekshürüsh telipini ret qilghanliqidin nahayiti epsuslinimiz. Biz xelq'aradiki ittipaqdashlirimiz bilen birlikte xitaygha tekshürüshni qobul qilishqa we bu mesilide pozitsiyesini özgertishke bisim qilimiz. Shundaq bolghandila hazir yüz bériwatqan we kelgüside yüz bérish xewpi bolghan wehshiyliklerning aldini alghili bolidu. Yeni, istratégiyemiz bolsa diplomatik istratégiye bolup, xitaygha qarita imkaniyet yar bergen barliq diplomatik qorallarni ishlitip, bésim qilishni dawamlashturimiz. Amérika yalghuz emes, belki dunyaning her qaysi jayliridiki ittipaqdashliri bilen birlikte heriket qilidu”.

“Eléy wésél irqiy qirghinchiliq we wehshiylikning aldini élish qanuni” 2018-yili maqullan'ghan bolup, bu, chong qirghinchiliqtin hayat qalghan aptor, nobél mukapati sahibi we insaniyetning ilhamlandurghuchi bayanatchisi merhum eléy wésélning ismi bilen atalghan. Bu, amérika hökümitining krizisning aldini élish, azaytish we uninggha taqabil turush iqtidarini ashurush arqiliq, amérikaning we xelq'araning bixeterlikige tehdit salidighan irqiy qirghinchiliq we bashqa wehshiy qilmishlarning aldini élishqa yardem bérish qanunidur.

Amérika tashqi ishlar ministirliqi mezkur qanun boyiche dunyadiki irqiy qirghinchiliq we wehshiy qilimishlar heqqide doklat élan qilghanidi.