Amérikaning “Bürküt herikiti qanun layihesi” de kishilik hoquq mesilisi alahide orun igiligen

Amérika awam palata ezasi, awam palatasi maliye komitétining ezasi grigori miks yéqinda awam palatasi tashqiy ishlar komitétining re'islikige teyinlen'gen bolup, u 25-may küni asiya jem'iyiti siyaset tetqiqat institutining teklipi bilen “Amérikaning dunyadiki yétekchilik ornigha we xelq'ara ishlargha qatnishishigha kapaletlik qilish qanun layihesi” ni tonushturdi, bu layihe qisqiche “Bürküt herikiti qanun layihesi” dep atilidiken. Küch-qudret, hushyarliq we tézlikning simwoli bolghan bürküt amérikaning dölet obrazigha wekillik qilidighan qush bolup, mezkur qanun layihesi asasen amérikani küchlendürüp xitaygha taqabil turush istratégiyesi hésablinidiken we pat arida dölet mejlisidin ötüp, baydin hökümitining tashqi siyasitige tesir körsitish éhtimali chong iken.

Awam palatasi tashqi ishlar komitétining re'isi grigori miks sözining béshidila xitayni tilgha élip, amérikani yétekchi qilghan xelq'ara tertipni qoghdash üchün xitay tehditige taqabil turush kéreklikini, chünki bu xelq'ara tertipning ilgiri asiya qit'esi we bashqa rayonlargha nechche on yilliq güllinish we nisbiy tinchliq élip kelgenlikini bildürdi. U xitayning nechche on yildin béri eqliy mülük we téxnika oghriliqi bilen shughullinip, bir yaqtin özidiki erzan bahaliq emgek küchidin paydilnip, dunya iqtisadini monupul qilishqa urunup kelgenlikini, bügünki künde iqtisad we herbiy küch jehette tereqqiy qilip, qoshna döletlirige, hetta amérika we uning ittipaqdashlirigha xiris qiliwatqanliqini körsetti.

U yene sözide, xitayning xong kongdiki démokratiyege xatime bergenlikini, Uyghur rayonida éghir kishilik hoquq jinayiti ötküzüwatqanliqni bildürüp mundaq dédi: “Dunya hazir xitayning shinjangdiki Uyghurlar we bashqa az sanliq milletlerge yürgüzüwatqan wehshiyliklirini heyranliq ichide körüp yetti. Xitay hazir bu rayonda ishletken yuqiri téxnikiliq teqip we nazaret sistémisini tep tartmastin chet ellerdimu ishlitiwatidu. Désem gep bek jiq, buninggha chétilghan ademler we bayqalghan mesililer az emes. Biz bu bésimni bilimiz. Emma heqiqiy mesile bizning buninggha qandaq inkas bildürüshimizdur”.

Girigori miks amérikaning hergiz özidin meghrurlanmasliqi, belki ittipaqdashliri bilen burunqidek xelq'ara tertip ornitishi kéreklikini, aldinqi nöwetlik hökümetning buninggha sel qarighanliqini, eger amérika xelq'ara sehnide bir orunni bosh qoysa, xitayning uni derhal toldurushqa urunidighanliqini, buningdin kéyin xitaygha hergiz yüz xatire qilmasliq kéreklikini bildürdi we amérikaning rehberlik ornigha chiqishida muhim bolghan töt türlük prinsipni otturigha qoyup mundaq dédi: birinchi, biz choqum otturigha chiqishimiz kérek. Bu dégenlik, xitay künséri tesirini kéngeytiwatqan rayonlarda we köp döletlik organlarda diplomatik xizmetlirimizni qanat yaydurushimiz kérek؛ ikkinchi, biz choqum közimizni yoghan échip, menpe'etimiz qeyerde bolsa, shu yerni qoghdishimiz kérek؛ üchinchi, biz choqum yadroluq qimmet qarishimiz asasida rehberlik rolimizni jari qildurushimiz kérek. Bu dégenlik, xitayning kishilik hoquq jinayitini qorqmay turup dawamliq jakarlishimiz kérek؛ tötinchi, biz mumkinqeder xitay bilen urush qilishtin saqlinishqa tirishishimiz kérek.

Grigori miks yuqiriqi nishanlargha yétish üchün zörür bolghan “Bürküt herikiti qanun layihesi” ni tonushturup mundaq dédi: “Bu qanun layihesi amérikaning yer sharidiki yétekchilik ornigha kapaletlik qilish üchün tüzüldi. Aldi bilen, biz tashqi munasiwetlerni kücheytidighan muhim wezipilerni orunlishimiz kérek. ‛bürküt herikiti qanun layihesi‚ amérika tashqiy ishlar ministrlikige hindu-tinch okyan rayonigha sélinidighan adem we maliye küchi yardimini köpeytish hoquqi béridu hemde amérikining köp dölet bilen hemkarlishish, amérikaning rehberlik ornini kücheytish we b d t gha oxshash xelq'araliq organlargha qatnishish herikitini ilgiri süridu. Ikkinchidin, bu qanun layihesi échiwétilgen soda we qanun-nizamgha tayan'ghan hindu-tinch okyan xelq'ara sistémisining küntertipini aktiplashturidu. Üchinchidin, bu qanun layihesi boyiche bolghanda, amérika choqum dunyawi kilimat özgirishi, dunya sehiye saghlamliqi we yadro bixeterliki qatarliq yer shari xaraktérlik mesi'ililerde sepning aldida turushi kérek. Tötinchidin, bu qanun layihesi arqiliq amérika özining qimmet qarishigha yétekchilik qilalaydu. Bu qanun layiheside, xitaydiki Uyghurlarni qul qilip ishlitish arqiliq emgek tennerxini ashuruwétish dégendek kishilik hoquq jinayetlirige chare qollinishning konkrét basquchliri, shundaqla ziyankeshlikke uchrighuchilarni waqitliq qoghdash we ulargha panahliq bérish, bu salahiyetni dölet mejlisidin ötküzüsh qatarliq maddilar orun alghan. Axirqi hésabta, bu qanun layihesi amérikaning iqtisad diplomatsiyesi we dölet bashqurush istratégiyesige qaritilghan layihedur”.

Girigori miks sözini xulasilep mundaq dédi: “Xitay meyli néme qilsun, amérikaning ete qilidighan wezipisi éniq. Diplomatiye bizning algha ilgirilesh yolimiz. Herbiy küchimiz dunyada birinchi orunda turidu. Emma biz dölet organlirimizgha meblegh sélishimiz kérek, bizning xelq'araliq ittipaqimiz hemmidin muhim. Bular bizning alahide we uzaqqa berdashliq béreleydighan ikki énirgiyemizdur. Biz emdi ‛eng bashta amérika‚ dégen sho'arni towlap yürsek bolmaydu. Biz bügün ‛amérika öz dostliri we ittipaqdashliri bilen teng algha ilgirilep, yer sharini téximu tinch, téximu yaxshi makan'gha aylandursun‚ déyishimiz kérek”.

Axirida girigori miks tetqiqatchilar, diplomatlar we bashqa anglighuchilarning so'allirigha jawab berdi. Bu jawablirida u özining afriqaliq köchmenlerning ewladi bolush süpiti bilen kishilik hoquq mesilisige intayin köngül bölidighanliqini, xitay hökümitining ötküzüwatqan jinayitining irqiy qirghinchiliq ikenlikini, “Bürküt herikiti qanun layihesi” de kishilik hoquq depsendichiliki mesilisi we buninggha chétishliq shexs we shirketlerge jaza yürgüzüsh heqqide muhim mezmunlar barliqini, baydén hökümitining xitayning kishilik hoquq jinayitige hergiz süküt qilmasliqi, belki uni dawamliq tekitlep turushi we emeliy qedem élishi kéreklikini tekitlidi.