Alim séytofning karl gérshman bilen ötküzgen söhbiti

Alim séytof: démek, gérshman ependi, siz NED da ottuz yildin köprek waqit ishlep keldingiz. Siz emeliyette döletlik démokratiye fondining qurghuchilirining biri bolisiz. Siz NED da ishlep, munewwer hayat we netije qazan'ghan ottuz yildin köprek waqtingizda Uyghurlar, tibetler, xongkongluqlar, xitaylar we bashqilarning démokratiyesini teshwiq qilishqa yardemleshtingiz. Bügün teshkilatingiz meblegh sélip qollighan dunya Uyghur qurultiyi, Uyghur kishilik hoquq qurulushi we Uyghur herikiti pénsiyege chiqqiningizni tebriklidi. Undaqta, emdi, qandaq désem bolar? shu özingiz deslepte qollighan teshkilatlargha qandaq qaraydighansiz? siz néme üchün Uyghur teshkilatlirini qollashni qarar qilghansiz?

Karl gérshman: bilisizki, biz eng bashta, “Qirghinchiliq” dep höküm chiqmasta biz Uyghurlarni xitayning ichidiki ziyankeshlikke uchrighan bir millet, az sanliq millet emes, belki bir millet, dep qariduq. Men oxshimighan qetli'am, heriketler we qozghilanglar toghriliq öginishke bashlidim. Men qanche köp ögen'genséri we ademler bilen tonushqanséri, küreshke shunche sadiq bolup qalghan idim, hem weziyetning nacharliship ketkinimu kördüm. 2009-Yilidiki ürümchi qozghilingidin kéyin, men bir parche maqale yazghanidim. Weziyetning nacharliship ketkenlikini kördüm. Hazir ilgirikidin téximu nacharliship ketken. Emma men bügünki nutqumda déginimdek, ümid bar, dep qaraymen. Yehudiylargha bolghan qirghinchiliqta yehudiy xelqige bolghan ishlargha oxshimighan yéri shuki, uni héchkim bilmeytti. Emma her qandaq ademler hazir néme boluwatqanliqini bilidu. Uyghur weziyiti xelq'ara qanun we qirghinchiliq ehdinamisige asasen, “Qirghinchiliq ehdinamisi” diki “Bashqa bir milletke yoqitish niyiti bilen qarshi heriket qilish” éniqlimisi boyiche “Qirghinchiliq” dep qarilidu. Ular shundaq qiliwatidu. Hetta mejburiy tughmas qilish we tughushning aldining élish, bularning hemmisi xitayning ichidiki Uyghur xelqini yoqitishining bir amili. Dunya xelqi héchbolmighanda Uyghurlarni qoghdap, bu ishning aldini élishi kérek. Shundaq qilip, manga Uyghurlarni qollimay amal yoq idi. Yardem qilishim méning birdinbir qilishqa tégishlik ishim idi.

Alim séytof: emdi, elwette Uyghur xelqi özingizning shundaqla NED ning qollishigha tolimu minnetdar. Bügün ular shu minnetdarliqni bildürdi. Emma bu dégen beshinchi yiligha qedem teshrip qilghan bir qirghinchiliq, éniqki, bu toxtap qalmidi. Undaqta, siz amérikani öz ichige alghan xelq'ara jem'iyet xitayning Uyghurlargha qaratqan qirghinchiliqni toxtitishqa yéterlik ish qilghan, dep qaramsiz?

Karl gérishman؛ bu, küreshning bashlinishi xalas. Yéterlik ish qilinmidi, elwette. Pakit shuki, ikki aydin kéyin qishliq olimpik musabiqisi bu qirghinchiliqni sadir qilghuchi bolghan hökümetning dölet paytexti bolghan béyjingda échilidu. Emme étiraz bildürülidu. Buni bashqurursh béyjinggha asan chüshmeydu. Étirazlar bolidu we olimpik musabiqisi tügigendin kéyin küresh dawam qilidu. Menche bizde bek köp. Biz Uyghur dostlirimiz bilen muzakirilashtuq, bularning néme qilish kérekliki toghriliq nurghun oy-pikirliri bar. Biz peqet gherbtila emes, belki musulman dunyasidimu qollash ornitishimiz kérek, dep qaraymen. Musulman dunyasidiki sükütni toxtishi kérek, dep oylaymen. Bu, bügünki dunyadiki bir musulman xelqi uchrighan eng éghir ziyankeshlik hésablinidu. Musulmanlar özlirining bu heqte gep qilishi kéreklikini bilishi kérek hemde gep qilish gherbliklerdin emes, belki musulmanlar teripidin chaqirilishi kérek. Démek, méningche dunyawi xaraktérlik musulmanlar tori qurushimiz dunyada Uyghurlargha qollash ornitishta rol oynaydu.

Alim séytof: elwette, sizning bashchiliqingizda NED Uyghurlar shundaqla xitay we bashqa döletlerdiki bashqa ziyankeshlikke uchrighan milletler üchün nurghun ishlarni qilghan. Uyghur xelqi uchrawatqan bu dawamlishiwatqan qirghinchiliqtin qaraydighan bolsaq, sizningche NED we shuninggha oxshash institutlar yene némilerni qilalaydighandu?

Karl gérishman: démek, bu köp, NED ning teshkilatlargha meblegh sélishtin bashqa qilalaydighan ishi shuki, biz munasiwet ornitalaymiz. Biz teshkilatlarni öz'ara tonushturalaymiz. Bu heqiqetenmu bu ishning arqa körünüshidiki türtkisining biri. “Musulman qirghinchiliqqa qarshi tori”, ene shu qirghinchili'iqqa qarshi musulmanlarning toridur. Biz ularni pütün dunyadiki torlar we IPAC tek parlaméntlar ara torlargha tonushturalaymiz. Qollash ornitishta qilishqa tégishlik ishlar köptür. Bundaq ishlar ikkinchi dunya urushi mezgilde yeni yehudiylargha qarita chong qirghinchiliq yüz bergen waqitta bolmighanidi, emma hazir bu bolidu, hem téximu ish qilishimiz lazim. Bu peqet we peqet bir heriket hasil qilishtinla ibaret, xalas.

Alim séytof: shundaq. Siz bügün pénsiyege chiqip, pénsiyege chiqqiningiz tebrikliniwatqan bilen, emma siz hérip ketmidingiz. Siz bir jengchi, bir kishiling hoquq pa'aliyetchisi. Siz intayin köp ishlarni qilip keldingiz we xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirini pash qilishqa maqalimu yazdingiz. Emdi, siz tesir küchingiz bilen munasiwitingizni Uyghur xelqige yardem qilishqa dawamliq ishlitip turamsiz?

Karl gérshman: néme qilalisam, shuni qilimen. Men yardem qilishqa teyyar. NED Ning yéngi prézidénti bar, bu nahayiti yaxshi boldi. Ötkünchi mezgilni nahayiti yaxshi ötküzduq. Emma men yenilar bar. Méning oy-pikirlirim bar. Men bashqa kishiler bilen birlikte ishleymen. Hemde méning Uyghur dewasida alahide mejburiyitim bar. Uyghur dostlirimning hemmisi bilen ishlishimge közüm töt. Bügün kech ularning köp bir qismi bu yerge keldi. Shularning ichide sizmu bar.

Alim séytof: menche bular da'im, etimu sizdin oy-pikir soraydu, yéngi oy-pikir élip. “Karl, bizge yardem qilinge”, dep. Menche bular choqum shundaq qilidu. Sizge köptin köp rehmet. Pénsiyege chiqqiningizgha mubarek bolsun! bundin kéyin choqum alaqimiz bolidu.

Karl gérshman: sizge köp rehmet alim.

Alim séytof: rehmet sizge, minnetdarmen.