Мутәхәссисләр: “CBS қанили ишлигән ‛шинҗаң һәққидики һөҗҗәтлик филим‚ обйектип әмәс”

Йеқинда америкиниң даңлиқ радийо -телевизийә қанили (CBS) хитай һөкүмитиниң рухсити билән уйғур елиға зиярәткә берип мәхсус һөҗҗәтлик филим ишлигән. Уйғурлар вәзийитигә йеқиндин диққәт қиливатқан көзәткүчиләр билән мутәхәссисләр  бу филимниң обйектип әмәсликини илгири сүрмәктә.

2023-Йили америкидики даңлиқ радийо телевизийә CBS  қанили “шинҗаң һөҗҗәтлик филими” ни елан қилған. Филимда филим ишләш җәрянида уйғур елидә елип берилған зиярәт вә паалийәтләрниң хитай һөкүмитиниң биртуташ орунлаштуруши вә қаттиқ назарити астида елип берилғанлиқи ашкара тилға елинған. Филимда йәнә уйғур елидики һәммә йәрләрниң камера вә йүз тонуш үскүнилири арқилиқ назарәт қилинидиғанлиқи түпәйли  улар учрашқан һечқандақ бир кишиниң өзлири билән параңлишишқа җүрәт қилалмиғанлиқи ениқ көрситилгән.

Америка башчилиқидики бир қисим ғәрб әллири  парламентлири вә хәлқарадики кишилик һоқуқ органлири хитай һөкүмитиниң уйғур елидә йүргүзгән сияситини “ирқий қирғинчилиқ” вә “инсанийәткә қарши җинайәт” дәп әйибләватқан мәзгилдә хитай даирилиниң тәтүр тәшвиқатини күнсери күчәйтиватқанлиқи мәлум.

 Америкадики “коммунизм қурбанлири хатирә фонди” ниң тәтқиқатчиси, лагер вә уйғур елиниң нөвәттики әһвали һәққидики тәтқиқат доклатлири билән тонулған доктор адриан зениз (Adrian Zenz)  X тә  CBS  қанилиниң “шинҗаң һөҗҗәтлик филими” гә инкас қайтуруп мундақ дегән: “CBS қанили лагерлар һәққидә һәддидин зиядә сөз қилип, хитай һөкүмити садир қиливатқан  башқа вәһшийликләргә сәл қариған.Бу  доклатни   шинҗаңдики көп тәрәплимилик вәһшийлик вә зулумни мулаһизә қилишта аҗиз дейишкә болиду. Шинҗаңдики лагерлар, зулум, вәһшийликләр вә мәҗбурий әмгәк қатарлиқлар б д т доклатида тилға елинған вә кишилик һоқуқ тәшкилатлири һәм  илми тәтқиқатларда очуқ-ашкара музакирә қилинған. Бу доклат  ениқла хитайниң тәшвиқат тиришчанлиқини тәнқид қилған болсиму, әмма мутәхәссисләрниң сиясий муһит вә сиясәтниң йолға қоюлушиға аит пикир вә көз қарашлири қанчилик дәриҗидә  бу доклатқа киргүзүлди? бу  маңа ениқ әмәс”.

CBS  Қанилиниң “шинҗаң һөҗҗәтлик филими” ниң мәзмуни вә характери һәққидә сөз болғанда америкадики хитай анализчиси , “ бейҗиң баһари” журнилиниң сабиқ баш муһәррири  ху пиң (胡平)  әпәнди көз қаршини шәрһләп  мундақ шәрһлиди:

“американиң CBS қанилиниң ишлигән һөҗҗәтлик  филими бәк күлкилик. Бу әхлақи  өлчәмгә тошмиған .  Бәлки хитай  һөкүмитиниң ишләпчиқармақчи болған тәшвиқатидин башқа нәрсә әмәс. Бу пирограмма хитай һөкүмитиниң тәшвиқати үчүн хизмәт қилған. Буниңда асасий қатламдики чирикләшкән кадирларниң алдамчилиқи, йәни қули бар. Һөкүмәт вә асасий қатламдики чирикләшкән кадирларниң маслишиши билән бу пирограмма оттуриға чиққан. Шуңа бу уйғурлар вә шинҗаң һәққидә испат болалмайду. Биз бу хитай һөкүмитиниң сахтипәзликини вә хитайға оюнчуқ болған саяһәт өмикиниму (мухбирларни) тәнқид қилишимиз керәк. Бу өмәкниң  шинҗаң һәққидә өгиниши керәк болған  нурғун һәқиқәтләр бар”.

 Хитай компартийәсиниң  мәтбуати  болған “йәршари вақти гезити” CBS қанилиниң “шинҗаң һәққидики һөҗҗәтлик филими” ни  махтап, “CBS шинҗаңдики тутуп туруш мәркәзлири вә түрмиләр һәққидә испат тапалмиди” дәп давраң салған. Америкадики сиясий анализчи илшат һәсән радийомиз зияритини қобул қилип,“йәр шари вақти гезити” ниң  бу инкасиға рәддийә бәрди.

 Униң қаришичә,  CBS қанилиниң шинҗаң һәққидики һөҗҗәтлик филиминиң хитай компартийәсиниң канийи вә тәшвиқат қорали болған “йәршари вақти гезити” тәрипидин махтилишила бу филимниң обйектип әмәсликини көрситип беридикән.

 Йеқинда уйғур кишилик һоқуқ қурулуши мәхсус доклат елан қилип, уйғур елидики саяһәтчиликиниң хитай һөкүмити елип бериватқан “ирқий қирғинчилиқи” вә “инсанийәткә қарши җинайити” ни йошурушқа ярдәм беридиғанлиқини илгири сүрүп бу саяһәтчиликни “ирқий қирғинчилиқ саяһити” дәп атап, чәтәл саяһәт ширкәтлириниң уйғур елиға саяһәт тәшкиллимәсликини тәшәббус қилған иди. Бу доклатни тәйярлиған тәтқиқатчилардин уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң тәтқиқат директори һенрик шаҗивиски (Henryk Szadziewski) радийомиз зияритини қобул қилип, хитай һөкүмити саяһәт арқилиқ тәтүр тәшвиқатни давамлиқ елип бериватқанлиқини көрсәтти.  У йәнә бу саяһәт вә филимларниң асаслиқи хитай һөкүмитиниң шинҗаң һәққидики һекайисини аңлитидикән. У мундақ деди:

 “америкиниң CBS қанилиниң шинҗаң һәққидә ишлигән пирограммиси һәққидә хәвирим бар. Бу хил шәкилдики хитай зиярити вә пирограммилар бурунму болған вә ишләнгән. Хитай һөкүмити өзиниң шинҗаң сияситиниң өзгәргәнликини вә буниң  мувәппәқийәтлик болғанлиқини тәшвиқ қиливатиду. Һалбуки,  бирләшкән дөләтләр тәшкилати хитайниң бу сияситини қаттиқ әйибләп,униң  шинҗаңда инсанийәткә қарши җинайәтләр елип барғанлиқи еһтималниң юқири икәнлики һәққидә доклат елан қилди. Шуңа хитай һөкүмити саяһәт арқилиқ тәтүр тәшвиқатини давамлиқ елип бериватиду. Йәни, журналистлар, дипломатлар вә шуниңға охшаш башқа шәхсләрни тәклип қилип саяһәт орунлаштуруватиду. Хитай һөкүмити бу саяһәтләрни  интайин инчикилик билән тәшкилләватиду. Бу хил саяһәтләрниң шәрти вә мәқсити ениқ. Шинҗаңға тәклип қилинған кишиләрниң баридиған җайлири вә зиярәт қилидиған адәмләр алдидин орунлаштурулған. Йәни чәклимиси интайин еғир. Бу саяһәтләрдә асаслиқ хитай һөкүмитиниң шинҗаң һәққидики һекайисини аңлайду”.

Ахирида, илшат һәсән әпәнди, CBS қанили ишлигән бу обйектип болмиған  мүҗмәл һөҗҗәтлик филимниң чәтәлдә елип бериливатқан уйғур давасиға, тәшвиқат паалийәтлиригә вә уйғур елидики “ирқий қирғинчилиқ” вә “инсанийәткә қарши җинайәт” һәққидики хәлқаралиқ көз қарашқа сәлбий тәсири көрситидиғанлиқини алаһидә тилға алди.