Chanaqqel'e uniwérsitétida “Sherqiy türkistanning ötmüshi, bügüni we kelgüsi” témisida yighin ötküzüldi

Chanaqqel'e uniwérsitétida échilghan yighindin burun uchrishish. 2024-Yili 22-may, chanaqqel'e.

Yéqindin buyan türkiyening oxshimighan jayliridiki uniwérsitét we toluq ottura mekteplerde Uyghurlar mesilisi toghrisida arqa-arqidin mexsus yighin uyushturulup, türk oqughuchilargha Uyghurlar we Uyghurlarning tarixi, medeniyiti, ijtima'iy hayati we hazir duch kéliwatqan, bésim, assimilyatsiye we irqiy qirghinchiliq mesililer toghrisida melumat bérilmekte.

22-May küni türkiyening “Chanaqqel'e 18-mart uniwérsitéti” qarmiqidiki “Ijtima'iy mes'uliyet kulubi” ning uyushturushi bilen chanaqqel'e uniwérsitétida “Sherqiy türkistanning ötmüshi, bügüni we kelgüsi” dégen témida yighin ötküzüldi.

Yighinda sherqiy türkistan ölimalar birliki re'isi shundaqla istanbul medeniyet uniwérsitétining oqutquchisi dotsént doktor alimjan bughda, sherqiy türkistan insan heqlirini közitip jem'iyitining bash katipi abdul'ehed udun qatarliqlar teklip bilen qatniship, “Sherqiy türkistanning ötmüshi, bügüni we kelgüsi” dégen témida söz qildi.

RFA/Arslan

Yighin'gha mezkur uniwérsitétining oqutquchi we oqughuchiliri qatnashqan bolup, yighinda doktor alimjan bughda, sherqiy türkistan xelqining nechche yildin buyan tartiwatqan zulum we azab-oqubetlirini, béshidin ötüwatqan paji'eler, xitay dölitining yürgüzüwatqan basturush siyasetliri, irqiy qirghinchiliq we yighiwélish lagérliri toghrisida toxtaldi.

Yighin zalining aldida yene Uyghurlarning medeniyiti we örp-adetliri shundaqla irqiy qirghinchiliq teswirlen'gen resim körgezmisi échilghan bolup uniwérsitét oqughuchiliri körgezmini ziyaret qilip Uyghurlar toghrisida chüshenchige ige boldi.

Biz bu heqte toluq melumatqa érishish üchün mezkur yighinni uyushturghan “Chanaqqel'e 18-mart uniwérsitéti” qarmiqidiki “Ijtima'iy mes'uliyet kulubi” ning re'isi mewlut exmet bilen söhbet élip barduq.

RFA/Arslan

Mewlut exmet ependi bu yighinni uyushturushtiki meqsiti toghrisida toxtilip mundaq dédi: “Biz, uniwérsitéttiki oqughuchilirimizning sherqiy türkistan toghrisida ang-chüshenchige ige bolushi we bu mesilide téximu mes'uliyetchanliq tuyghusini ashurush shundaqla, sherqiy türkistan xelqining yénida ikenlikimizni bildürüsh arqiliq, ularning yarisigha azraq bolsimu melhem bolushni xalaydighanliqimizni ipadilesh üchün bu yighinni uyushturduq”.

Mewlut exmet ependi sözide yene Uyghurlarni qollap quwwetleydighanliqini ipadilep mundaq dédi: “Xitay döliti u yerdiki türkler we islamiyetke éghir derijide ziyankeshlik qilishtin waz kechmidi, bu irqiy qirghinchiliq we zulumgha qarshi turush üchün türk yaki musulman bolush kérek emes, insan bolghanliqimiz bu zulumgha qarshi chiqishimiz üchün kupaye qilidu. Biz Uyghurlar we sherqiy türkistan xelqining her da'im yénida bolidighanliqimizgha ishinimiz. Biz türk we islam chüshenchisige ige yashlar bolush süpitimiz bilen, ularning heq-hoquq we erkinliki üchün élip bériwatqan küreshlirini qollash bizning bash tartip bolalmaydighan mejburiyitimizdur. Biz kishilik hoquqqa hörmet qilishimiz we zulumgha qarshi turushimiz kérek”.

RFA/Arslan

Biz yene “Ijtima'iy mes'uliyet kulubi” ning mudiri yasin yüjel isimlik türk oqughuchining Uyghurlar toghrisidiki pikir qarashlirini alduq. U mundaq dédi: “Xitay dölitining Uyghurlar üstidin sistémiliq yürgüzüwatqan zulum we bésimlargha qarshi bizning sükütte turushimiz mumkin emes, Uyghurlarning milliy medeniyetlirige, dini étiqadigha we kishilik hoquqqa qarshi yürgüzüwatqan sistémiliq hujumlar insaniyetning ortaq wijdanini yarilandurmaqta. Bu insan qélipidin chiqqan jinayetlerge birlikte qarshi turush we awazimizni yuqiri kötürüsh waqti keldi. Xitay dölitining sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan basturush siyasitini eyibleymiz we bu zulumgha xatime bérishke chaqiriq qilimiz. Kishilik hoquq xelq'araliq bir uniwérsal pirinsiptur, bu pirinsipqa qarshi élip bérilghan her qandaq bir depsendichilik pütün insaniyetke qarshi élip bérilghan hujum hésablinidu, shu sewebtin sherqiy türkistan mesilisi xelq'arani alaqidar qilghan muhim bir mesilidur. Biz sherqiy türkistanda yüz bériwatqan zulumgha süküt qilmasliqimiz kérek. Insaniyet üchün sherqiy türkistanning nale-peryadlirigha qulaq salayli we bu heqsizliqqa qarshi birlikte küresh qilayli”.

RFA/Arslan

Biz yene bu heqte pikir-qarashlirini élish üchün bu yighinda söz qilghan sherqiy türkistan insan heqliri közitish jem'iyiti bash katipi abdul'ehed udun bilen söhbet élip barduq. Abdul'ehed udun ependi bu yighinda sherqiy türkistanning tarixi we Uyghurlarning hazir duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliq weziyiti toghrisida toxtilish bilen birge yene Uyghur ijtima'iy teshkilatlirining élip bériwatqan xizmet-pa'aliyetliri toghrisida doklat bergenlikini bildürdi we bu yighinning nahayiti menilik we ehmiyetlik ötkenlikini ipadilidi.