DeepSeek Ni cheklesh boyiche qanun layihesining tonushturulushi amérika-xitay munasiwitige qandaq tesir körsitidu?

Amérika awam palata ezasi we dölet mejlisining dölet xewpsizliki komitéti ezasi dérin laxud (Darin LaHood) we awam palata ezasi josh gotxaymér (Josh Gottheimer) DeepSeek ning hökümet esliheliride qollinilishini cheklesh üchün mexsus bir qanun layihesi tonushturghan

Mutexessisler, xitayning yéngidin bazargha salghan “Téren tintish” (DeepSeek) namliq sün'iy eqil epini bixeterlik we pikir erkinliki qatarliq nurghun jehetlerdin zor tehdit dep qarap, awamni uni ishlitishtin hezer eyleshke chaqirmaqta. Herqaysi axbarat wasitiliride bu sün'iy eqil epi heqqide türlük tenqid we ghulghula peyda boluwatqan bir peytte, amérika dölet mejlis ezaliri DeepSeek ni hökümet esliheliridin cheklesh üchün qanun layihesi tonushturghan.

 “NBC Xewerler” torining ötken heptidiki xewirige qarighanda, amérika awam palata ezasi we dölet mejlisining dölet xewpsizliki komitéti ezasi dérin laxud (Darin LaHood) we awam palata ezasi josh gotxaymér (Josh Gottheimer) DeepSeek ning hökümet esliheliride qollinilishini cheklesh üchün mexsus bir qanun layihesi tonushturghan. Dérin laxud dölet mejlisi tor bétide élan qilin'ghan bu heqtiki bayanatida, DeepSeek shirkitining xitay kompartiyesige chétishliq shirket ikenlikini tilgha élip, “Uning amérikagha élip kélidighan dölet xewpsizliki tehditige sel qarashqa bolmaydu” dégen. Bu toghruluq awam palata ezasi gottéymér söz qilip mundaq dégen: “Biz xitay kompartiyesining DeepSeek arqiliq amérika puqralirining sezgür sanliq melumatlirini oghrilighanliqigha a'it kishini endishige salidighan pakitlargha ige bolduq”.

Uyghur kishilik hoquq qurulushi tetqiqat ishxanisining mudiri hénrik shajiwiski bu heqte radiyomizning ziyaritini qobul qilip, mundaq dédi:

“Méningche, kishini endishilendüridighini shuki, DeepSeek sün'iy eqil epi qollan'ghuchilarning sanliq melumatlirini igilep, andin uni xitay köchme xewerlishish shirkiti bilen ortaqlishalaydu. U dölet igidarchiliqidiki shirket bolup, amérikada cheklen'gen. Nahayiti roshenki, bu dölet xewpsizlik mesilisi bolup hésablinidu. Hazir bashqa döletler Deep Seek ni cheklidi we cheklewatidu. Bolupmu koréye, italiye we awstraliye qatarliq döletlerde uni hökümet üsküniliride ishlitishni cheklidi. Shunga méningche, bu yerde nezerde tutulghan muhim mesile, dölet xewpsizlik mesilisidur”.

Chikago uniwérsitétining tekliplik piroféssori, kishilik hoquq adwokati we analizchi téng byaw, amérika dölet mejlisi ezalirining xitayning bu sün'iy eqil epini cheklesh qanun layihesini tonushturushigha seweb bolghan amillar heqqide öz pikirlirini bayan qilip ötti:

“Uning bixeterlik jehette nurghun yochuqliri bar, chünki uning layihelinishidin qarighanda, bu ep qollan'ghuchilargha alahide éghir bixeterlik xewpi élip kélidu. Bu ep yene abontlarning shexsiy uchurliri, shexsiy mexpiyetliki, dölet xewpsizliki we téxnika bixeterliki qatarliq jehetlerde zor tehdit élip kélidu. U bir qisim abontlarning sanliq melumatlirini xitaygha yetküzüp béridu. Uni xitaydiki belgilik shirketler we xitay hökümiti kontrol qilidu. Uningda dölet xewpsizliki we dölet mexpiyetlikini öz ichige alghan bir qisim bi'o-téxnika, hetta bi'ologiyelik qoral ishlepchiqirish qatarliqlargha munasiwetlik uchurlarning ashkarilinip kétish xewpi yüz béridu. Shuning bilen bir waqitta, u yene xitay hökümitining her xil siyasiy teshwiqatlar arqiliq, ménge yuyush üchün ishlitilidu. Shunga bu ep dunyaning herqaysi jayliridiki abontlar üchünmu xeterlik.”

Derweqe, bu heqtiki xewerde éytilishiche, sanliq melumat qoghdash we tor bixeterliki bilen shughullinidighan Feroot namliq tor bixeterlik shirkitining bash ijra'iye emeldari iwan tsarinniyn, DeepSeek sün'iy eqil paranglishish détalida gherezlik yoshurun kod barliqini otturigha qoyghan. Shuningdek, bu sün'iy eqil epini tekshürgende uning abontlargha da'ir uchurlarni amérikada cheklen'gen we xitayning dölet igidarchiliqidiki xitay köchme xewerlishish shirkitige yolliyalaydighanliqining melum bolghanliqini bildürgen.

Shiwéytsariye döletlik télékom shirkitining bulut téxnika meslihetchisi doktor abdushükür abduréshit, DeepSeek sün'iy eqil epining bixeterliki heqqide söz bolghanda, uning téxnikiliq alahidilikliri, qollinilish shekli we xewpliri toghruluq tepsiliy chüshenche bérip ötti. U sözide, DeepSeek sün'iy eqil epide qollinilidighan mezmunlarning xitay hökümiti teripidin qandaq shekilde kontrol qilinidighanliqi heqqide melumat berdi.

Abdushükür abduréshit yene, hazir dunyaning her qaysi jaylirida küchlük diqqet qozghawatqan DeepSeek sün'iy eqil epini qollan'ghanda, kishiler diqqet qilishqa tégishlik nuqtilar heqqide izahat bérip ötti.

Mutexessisler nöwette, DeepSeek sün'iy eqil epini qollan'ghuchilarning özlirining sezgür shexsiy sanliq melumatliri, maliye uchurliri, soda mexpiyetliki we saqliqni saqlashqa a'it uchurlirini uninggha kirgüzüshtin éhtiyat qilishni jiddiy agahlandurmaqta. Wahalenki bezi mutexessisler, bu epning yene pikir erkinlikigimu zor tehdit ikenliki tekitliniwatqan bir peytte, amérika dölet mejlis ezalirining DeepSeek ni hökümet esliheliridin cheklesh üchün qanun layihesini tonushturushi, amérika-xitay munasiwitige melum tesirlerni peyda qilidu, dep qarimaqta.

Hénrik shajiwiski bu heqte toxtilip mundaq deydu: “Melum bolghinidek, hazir amérika bilen xitay otturisida soda urushi boluwatidu. Bu soda urushining bir teripi elwette téxnika. Biz TikTok ning sanliq melumatni qandaq bashquridighanliqigha bolghan endishidin uning qandaq nishanlan'ghanliqini körduq. Shunga méningche téxnika amérikaning xitay bilen riqabetlishidighan bir sahesi bolushi éniq. Xitay her waqittikidek bu mesilide téxnikini siyasiylashturmasliq kéreklikini otturigha qoymaqta, emma ular bu yoldin alliburun ötüp boldi, dep qaraymen.”

Téng byawning qarishiche, amérika dölet mejlis ezalirining DeepSeek ni hökümet esliheliridin cheklesh üchün qanun layihesi tonushturushi, amérika-xitay munasiwitini nacharlashturidighan yéngi bir örnek bolidiken:

“Omumiy muhit we weziyet nuqtisidin éytqanda, xelq'ara jem'iyetning xitaygha tutqan pozitsiyesi we siyasitide chongqur özgirishler boldi. Bu özgirishlerni özgertish tes. Bashqiche éytqanda, meyli DeepSeek ni cheklesh toghrisida qanun layihesining bar-yoqluqidin qet'iynezer, gerche kirizislarni kontrol qilish üchün bezi tirishchanliqlar boluwatqan bolsimu, emma amérika-xitay munasiwiti peskoygha yüzlinip, bara-bara nacharlashmaqta. Meyli iqtisad, soda, téxnika, we diplomatiye qatarliq tereplerde bolsun, qarshilishish we toqunushlar künséri köpeymekte. Shunglashqa, bu qanun layihesining tonushturulushi, xelq'ara chong muhitta ikki dölet munasiwitining nacharlishiwatqanliqining yene bir yéngi misalidur.”

En'gliyede chiqidighan “Musteqilliq” gézitining 12-féwral élan qilghan bir xewirige qarighanda, DeepSeek qisqa waqit ichide pütün dunya miqyasida 3 milyon qétimdin artuq chüshürülgen. Halbuki, bu sün'iy eqil epi xitayning Uyghur élide yürgüzüwatqan zorawanliq siyasiti we kishilik hoquq depsendichilikliri heqqide soralghan so'allargha tamamen xitayning teshwiqat yönilishige asasen jawab bérip, xitayning jinayitini inkar qilghan, yoshurghan yaki burmilighan. Nöwette mutexessisler, xitay kompartiyesining küchlük teshwiqat qoraligha aylan'ghan DeepSeek ning xitayning Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshuridighan qoralgha aylan'ghanliqini ilgiri sürmekte.