Hamutxan köktürk: xitayning puli bilen xitayning méhmani bolup weten'ge barghanlar sherqiy türkistan dewasigha xiyanet qilghan bolidu

Özini türkiyelik dep tonushturghan mewlude eziz yeni xitayche MAOLIDAN AIZEZI ili qazaq aptonom oblasti qurulghanliqining 70-yilliqi murasimigha méhman süpitide qatnashqanliqi toghrisidiki sin körünüshidin kesip élin'ghan. Ékrandiki chüshendürüshte “Xitayning chet eldiki muhajir ayallar birleshmisining re'isi, chet eldiki xitay muhajirlar fédératsiyesining ezasi mewlude eziz” dep tonushturulghan.

Yéqinda ijtima'iy taratqularda bir sin'alghu tarqitilghan bolup, uningda Uyghurche mewlude eziz, xitayche MAOLIDAN AIZEZI ismi bilen atalghan bir ayal uzini tonushturup, özining türkiyelik ikenlikini, biraq ilida tughulghanliqini, kichikidin bashlap xitay döliti bergen étibar siyasitidin paydilinip, xitayning ichkiri ölkiside toluq otturida oqughanliqini pexirlinip turup sözligen.

Mewlude eziz widiyoluq sözide yene özining yéqinda ili qazaq aptonom oblasti qurulghanliqining 70-yilliqi munasiwiti bilen chet eldin méhman süpitide ghuljigha élip bérilip murasimgha qatnashqanliqini, yurti ilining tereqqiyatidin bek pexirlen'genlikini medhiyeligen.

Melum bolushiche, xitay, özining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliqi dawamlishiwatqanda birqisim Uyghurlarning öz yurtini ziyaret qilishigha ishik achmaqta shuningdek birqisim kishilerning chet elge chiqishigha yol qoymaqta. Bu ehwal Uyghurlarning jiddiy inkasini qozghawatqan bolup, bundaq shara'itta mewlude isimlik bu ayalning türkiyedin xitayning teshkillishi bilen ghuljigha bérip, widiyo arqiliq xitay hökümitini medhiyelishi Uyghurlarning küchlük tenqidige uchridi. Mewlude eziz widiyoluq sözide özining xitay dölitining étibar siyasitidin paydilinip ichkiridiki toluq ottura sinipida oqughanliqini, “Magistirliq we doktorluq oqush jeryanidimu xitayning chet elde turushluq konsulxanisi teripidin bérilgen oqush mukapati bilen oqup wetinining özini döletke paydiliq ixtisas igisi qilip terbiyeligenliki” ni bildürgen.

Istanbul uniwérsitétining resmiy tor bétide qeyt qilinishiche, MAOLIDAN AIZEZI isimlik bu ayal 2019-yili istanbul uniwérsitétining xelq'ara munasiwetler bölümide “Chinning dölet markisini shekillendürüshtiki ammiwi diplomatiyesi” namliq maqalisi bilen magistirliq unwani alghan.

Sherqiy türkistan wexpisining sabiq re'isi hamutxan köktürk ependi, özining mewlude eziz isimlik bu ayalni tonuydighanliqini, uning sherqiy türkistan wexpisining oqush mukapati bilen oqughanliqini tekitlidi.

Hamutxan köktürk ependining bildürüshiche, sherqiy türkistan wexpisi, mewlude ezizni uning hedisining telipi bilen 2008-2009-yilliri türkiyede aliy mektepke ötüshi üchün yardem qilghan we oqush mukapati bilen teminligen.

U, mewlude ezizning xitayning konsulxanisining oqush mukapat yardimi bilen oqughanliqigha reddiye bérip mundaq dédi: “Mewlude eziz dégen ayalning dégenlirining hemmisi yalghan, uni biz (sherqiy türkistan wexpisi) türkiyege keltürüp mektepke orunlashturduq, oqush shara'iti yaritip berduq, xitay uni özige xizmet qildurdi, uning xitay konsulxanisi méni oqush yardimi bérip oqutti dégenlirining hemmisi yalghan, chünki özining wetinige, millitige xiyanet qilghanlarda wijdan we iman bolmaydu, undaq bolghandikin yalghan sözleshtin tep tartmaydu. Yéqindin buyan xitay hökümitining Uyghurlargha qarita yürgüzgen irqiy qirghinchiliq mesilisi sewebidin her terepning xitayni lenetligenliki sewebidin uni yoshurush üchün xitay bu xil hemkarlishiwatqan insanlarni apirip özining irqiy qirghinchiliq we zulmini yoshurush üchün mushu xil heriketlerni qiliwatidu, türkiyedin birqisim zhurnalistlarni méhman qilip bélitini élip bérip sherqiy türkistan'gha apiriwatidu, buningdiki tüp meqset bolsa chet elde yürgüzülüwatqan sherqiy türkistan dewasini yoqqa chiqirish, emma xitay bu meqsitige hergiz yételmeydu”.

Hamutxan köktürkning bildürüshiche, u bir qanche yil ilgiri mewlude ezizning xitayning istanbuldiki konsulxanisi achqan yighin'gha qatnashqanliqini tenqidlep taratqularda obzor élan qilghandin kéyin mewlude eziz, özi we yüjel tanay isimlik kishi üstidin, til-haqaret qildi dégenni bahane qilip, türkiye teptish mehkimisige erz sun'ghan, biraq teptish mehkimisi tekshürüsh netijiside erznamini ret qilip sotta höküm chiqarmastin erznamini bikar qilghan.

Lékin, hamutxan köktürk ependi Uyghur diyarigha bérip kéliwatqan Uyghurlar toghrisida toxtilip yene mundaq dédi: “Memliketke barghanlargha étirazimiz yoq, menmu öz yurtumni séghinimen, körgüm kélidu, emma öz ixtiyarliqi bilen özining puli bilen baralisa uninggha étiraz yuq, biraq xitayning puli bilen xitayning méhmini bolup barghanlar bolsa u bir sherqiy türkistan dewasigha xiyanet qilghanliq bolidu, dep qaraymen”.

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi doktor erkin ekrem mewlude ezizning xitayning teshkillishi bilen öz yurtigha ziyaretke bérip, mexsus xitayning teshwiqati üchün rol oynishi mesiliside toxtilip mundaq dédi؛ “Mustemlike astida qalghan xelq mustebit hakimiyetke sadaqetmen bolush nurghun döletlerde we milletlerde körülidighan ehwal, Uyghurlarning bezliri bilmey xitaygha sadaqet bildüridu, beziliri menpe'etni dep xitaygha sadaqetmen bolidu, xitay bezi kishilerni alahide terbiyelep sadaqetmenlik bilen yétishtüridu, shundaqla xitayning sherqiy türkistanida élip bériwatqan mustemlike hakimiyitining heqliq ikenlikini ispatlashqa tirishiwatidu, shunga mushu xildiki bezi Uyghurlar gerche ularning sani köp bolmisimu axbarat arqiliq jem'iyetke, dunyagha xata melumat bérishke tiriship kéliwatidu”.

Doktor erkin ekrem yene mundaq dédi: “Xelq'arada xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan zulum siyasitining insaniyetke qarshi jinayet ishligenliki we irqiy qirghinchiliq siyaset yürgüzgenliki otturigha qoyuldi, mushundaq ehwalda xitayning tetür teshwiqatini qiliwatqan bu xil insanlargha qarshi, sherqiy türkistanda yüz bériwatqan pütün zulumlarni xelq'ara jama'etke tonutup, sherqiy türkistan Uyghur jama'itige éniq chüshendürüsh kérek bolidu”.

Merkizi istanbuldiki dunya Uyghur qurultiyi wexpisining re'isi abduréshit abdulhemid ependi bu heqte ziyaritimizni qobul pikir bayan qildi.

Abduréshit abdulhemid ependi mundaq dédi: “Xitay sherqiy türkistanda Uyghur we bashqa musulman türk xelqlirige qarita irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet sadir qiliwatqanliqini inkar qilishqa tirishqan bolsimu, lékin uning inkar qilishi qollashqa érishelmidi, belki xelq'aragha ashkarilandi, xitay emdi irqiy qirghinchiliqni yoshurush üchün we xelq'arani aldash üchün dunyadiki oxshimighan döletliridin dini ademlerni, muxbirlarni we bashqa bir qisim atalmish bilim ademlirini teklip qilish arqiliq özlirining aldin teyyarlighan tiyatir sehnilirini körsitip sherqiy türkistanda héch qandaq zulumning, iskenjining yoqluqini u yerde bir irqiy qirghinchiliqning, insaniyetke qarshi jinayetning yoqluqini, u yerdiki insanlarning usul oynap, naxsha éytip nahayiti xushal bayashat ichide yashawatqanliqini körsitish hiyle-mikirni dawamlashturuwatidu. Emdi buninggha bizning Uyghurlarning ichidin chiqqan, özining milliy rohini yoqatqan, mangqurtlashqan bir qisim kishiler yenila xitay dölitining siyasitini maxtash we xitay döliti üchün xizmet qilishni özi üchün nahayiti shereplik bilish, dégendek sepsetilerni otturigha chiqirish arqiliq xitayning oyunigha pichka boluwatidu, bu xil rohi sétilghan we mangqurtlashqan insanlardin bashqa bir nerse kütüshke bolmaydu, ularni, özining shexsi menpe'etini eng aliy orun'gha qoyidighan shexsiyetchil insanlarning tipik misali dep qaraymiz”.