Moskwada tonulghan türkolog we Uyghurshunas alim dimitriy wasilyéf alemdin ötti

Ixtiyariy muxbirimiz oyghan
2021.01.19
Moskwada tonulghan türkolog we Uyghurshunas alim dimitriy wasilyéf alemdin ötti Dimitriy wasilyéfke moskwada ötküzülgen Uyghurshunasliq yighinida ton kiydürülmekte. 2016-Yili 10-ay. Moskwa.
RFA/Oyghan

Yéqinda rusiye paytexti moskwada ataqliq türkolog we Uyghurshunas, rusiye penler akadémiyesi sherqshunasliq institutining sherq tarixi bölümining bashliqi dimitriy wasilyéf 75 yéshida moskwada korona wirusi sewebidin wapat boldi.

Dimitriy wasilyéf rusiye dölet ijtima'iy penler uniwérsitétining proféssori, rusiye penler akadémiyesi sherqshunaslar birleshmisining mu'awin prézidénti, tuwa jumhuriyitining xizmet körsetken pen erbabi, atatürk namidiki türkiye ilmiy jem'iyitining pexriy ezasi idi.

Qazaqistanning almuta shehiridiki “Turan” uniwérsitétining proféssori, tarix penlirining doktori ablet kamalof ependi dimitriy wasilyéf wapatining dunya türkologiyesi üchün chong yoqitish bolghanliqini otturigha qoyup, mundaq dédi: “Dimitriy wasilyéf qedimiy türk runika yadikarliqlirini yaxshi bilidighan yétekchi alimlarning biri idi. U öz hayatining köp qismini qedimiy türkiy xelqler teripidin berpa qilin'ghan jenubiy sibiriyediki qedimiy türk runika yadikarliqlirini tetqiq qilishqa béghishlidi. Sowét ittipaqida éniséy yéziqliri boyiche tunji muhim emgekni meshhur türkolog sérgéy malof élan qilghan idi. Ene shu en'enini dawam qilghan halda, dimitriy wasilyéf 1970-yilliri jenubiy sibirdiki barliq shu chaghdiki meshhur qedimki türk runik yéziqilirini toplap, ularni qayta oqup chiqip, bir pütün kitabqa yighdi. Uning 1983-yili lénin'gradta neshr qilin'ghan ‛yénisey wadisi runik yadikarliqlirining yighindisi‚ namliq kitabi türkologiyediki klassik eser bolup hésablinidu. U sowét ittipaqidiki türk runik yadikarliqliri boyiche bash mutexessis bolghan türkolog ustazim bolghan sérgéy klyashtorniy bilen yéqin munasiwette bolghanidi.”

Ablet kamalof proféssor dmitriy wasilyéfning Uyghurshunasliqqimu zor töhpe qoshqanliqini tekitlidi. U mundaq deydu: “U peqet meshhur türkolog alimla emes, belki hem ilim-pen teshkilatchisimu bolghanidi. Alim uzun waqit mabeynide sherqshunaslar birleshmisining rehberlik terkibige kirdi, rusiye penler akadémiyesining sherqshunasliq institutini bashqurdi, köpligen ilmiy zhurnallarning tehrirat ezasi boldi. U Uyghurshunasliq tetqiqatlirigha chong yardimini körsetti. Alim 2014-2016-yilliri washin'gton, parizh we moskwada ötken xelq'ara Uyghurshunasliq ilmiy muhakime yighinlirida rusiyelik tetqiqatchilar wekillirining rehbiri boldi. Shundaqla 2016-yili ötken moskwa Uyghurshunasliq ilmiy muhakime yighinining asasiy uyushturghuchisi boldi. Men ene shu yighinlarning barliqigha qatnashqan idim we ikkimiz qazaqistandiki Uyghurshunasliq mesililirini pat-pat muhakime qilattuq. Kéyinrek u oghli aléksandir bilen shu yighin matériyallirini neshrdin chiqardi. Uning Uyghurshunasliq tetqiqatliri saheside bashqimu köpligen pilanliri bolghan idi. Men uning ishini oghli aléksandir dawam qilidu dep ishinimen. Chünki aléksandirmu sherqshunasliq we türkologiye mesililiri boyiche shughullinidu hem bu sahede tonulghan mutexessis bolup hésablinidu”.

El-farabi namidiki qazaq milliy uniwérsitétining proféssori, filologiye penlirining doktori roshen'gül awakowa xanim ziyaritimizni qobul qilip, mundaq dédi: “Men u kishi bilen moskwa uniwérsitétida ders bergende tonushqan. Men u chaghda qazaq tilidin ders bérettim. Lomonosof namidiki uniwérsitétta uning bilen tonushup, méning qazaq tilidin sawaq béridighinimni we özümning Uyghur qizi ikenlikini anglap, nahayiti xushal bolghan. Uning oghli shu uniwérsitétta aspiranturida oqughan. Shu oghli qazaq tilidin méningdin ders alghan. Dimitriy wasilyéfni men ilmiy muhakime yighinlirigha barghanda körgen. U yolning yiraqliqigha, waqitning yoqluqigha qarimay qatnashqan.”

Muxter ewézof namidiki edebiyat we sen'et institutining proféssori, filologiye penlirining doktori alimjan hemrayéf ependi mundaq dédi: “Men dimitriy wasilyéf bilen köpligen yighinlarda uchrashqan. Türk xelqlirining, Uyghur xelqining tarixi, medeniyiti boyiche nurghunlighan mesililerni muzakire qilghan. Dimitriy wasilyéf nurghunlighan shagirtlarni teyyarlidi. Uning ichide Uyghur alimlirinimu teyyarlap chiqti. U Uyghur xelqining her qandaq éghirchiliq shara'itlirida yenimu yéngiliq yaritish iqtidarining barliqini tilgha alatti”.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan moskwadiki Uyghur medeniyet birleshmisining sabiq re'isi repqet sadiqof ependi dimitriy wasilyéfning rusiyede yashawatqan Uyghur jama'etchilikining yéqin dosti, yeni Uyghur xelqining yéqin dosti we qollighuchisi ikenlikini otturigha qoyup, mundaq dédi: “1993-Yili Uyghur milliy medeniyet uyushmisi qurulghanda wasilyéf biz bilen bille qurghan ademlerning biri boldi. Shu kündin tartip ta hazirghiche bille ishlep kelduq. Her xil pa'aliyetlerni, bolupmu ilmiy pa'aliyetlerni ötküzduq. Uning oghli aléksandir emdi dadisining ornida bolup qaldi. Axirqi yilliri u ademning salametliki nachar idi. Shundaq bolsimu yighinlirimizgha da'im qatniship turatti. Biz üchün bu nahayiti chong yoqitish”.

Igilinishiche, dimitriy wasilyéf 1946-yili 11-öktebirde tughulghan bolup, lomonosof namidiki moskwa dölet uniwérsitétini tamamlighan. 1983-Yili “Asiya rayonining türk runik yéziqliri yadikarliqlirining palé'ografiyelik sistémlishishi” mawzusida ilmiy dissértatsiyesini yaqilighan. U 150tin oshuq ilmiy eserlerning, shu jümlidin “Asiya rayonining türk runik yéziqliri yadikarliqlirining grafikiliq fondi”, “Yénisey wadisi runik yadikarliqlirining yighindisi” ge oxshash monografiyelerning aptori. Uning qedimki Uyghurlar tarixi, Uyghurshunasliq mesililirige a'it birqism maqalilirimu bar shuningdek u moskwada mexsus Uyghurshunasliq ilmiy maqaliliri toplimini neshr qildurghanidi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.