Уйғур сиясий паалийәтчилири хитайниң диний етиқад ақташлиқ китабиға гуман билән қаримақта

2016 - Йили 6 - айниң 2 - күни хитай дөләт мәмурий мәһкимә ахбарат ишханиси “шинҗаңниң диний етиқад әркинлики әһвали” намлиқ ақташлиқ китабини елан қилди. Китабта, пуқраларниң диний етиқад әркинликини һөрмәт қилиш вә қоғдаш хитай һөкүмитиниң узун мәзгиллик негизлик дөләт сиясити дейилгән. Униңда йәнә,динға етиқад қилидиған пуқраларниң роза тутуш, намаз оқуш, қуран оқуш, күҗә көйдүрүш, миса қилиш, чоқундуруш, қәбрә йоқлаш, диний байрамларни өткүзүш қатарлиқ диний ибадәт - паалийәтлириниң һәммиси диний коллектиплар вә шәхсләр өзлири орунлаштуридиған ишлар болуп, қанунниң қоғдишиға игә болиду. Һәрқандақ тәшкилат яки шәхсниң арилишишиға болмайду, дейилгән, ақташлиқ китабта йәнә, динға етиқад қилидиған пуқраларниң өрп - адәтлири һөрмәт қилиниду, дәп көрситилгән шундақла униңда йәнә, пуқраларниң диний етиқад әркинлики һоқуқи билән пуқралиқ һоқуқи өз - ара бирләшкән болуп, пуқралар мәйли динға етиқад қилсун - қилмисун, чоқум асасий қанун вә қанунларда бәлгиләнгән мәҗбурийәтлирини ада қилиши керәк, дейилгән.

Чәтәлләрдә хитайдики, җүмлидин уйғур дияридики диний чәклимә сиясәтлириниң барғансери күчийиватқанлиқи һәққидә инкаслар болуватқан бир пәйттә, болупму пүтүн дуня мусулманлириниң мубарәк рамизан ейи һарписида, хитайниң бундақ ақташлиқ китабни елан қилиши чәтәлләрдики уйғур сиясий паалийәтчилири вә диний затларниң йүксәк диққитини тартти вә гуманини қозғиди. Бу һәқтә тохталған дуня уйғур қурултийи иҗраийә комитетиниң мудири долқун әйса, қаримаққа ақташлиқ китабта уйғурларға көп җәһәттин әркинлик берилгәнлики сөзләнгән болсиму, реаллиқниң тамамән әксичә икәнликини, буниң пәқәт дуняниң көзини бояш үчүн қилиниватқан бир алдамчилиқ болуп, уйғур диярида диний әсәбийлик намида йәнила диний бастуруш сияситиниң елип бериливатқанлиқини сөзләп өтти.

Китабта йәнә, рамизан мәзгилидә мусулманчә ашхана, ресторанларни ечиш - ачмаслиқ игилиригә бағлиқ болуп, арилишишқа болмайду. Мәсчитләрдә иптар қилишқа вә иптарлиқ беришкә болиду, һәрқайси орунлар мулазимәт капалитини күчәйтип, рамизан мәзгилидики һәрхил диний паалийәтләрниң тәртиплик елип берилишиға капаләтлик қилиши керәк, дейилгән. Динға етиқад қилидиған пуқраларниң диний өрп - адәтлири һөрмәт қилинидиғанлиқи, динға етиқад қилғучилар диний байрамларда қанунда бәлгиләнгән дәм елиштин вә йимәклик тәминатлиридин бәһриман болидиғанлиқини, мейитни йәрликкә қойидиған азсанлиқ милләтләргә мәхсус йәр аҗритип берилидиғанлиқини шундақла йәнә “исим қоюш, мейит узитиш, нәзир қилиш” дегәнгә охшаш диний түс алған бирқисим өрп - адәтләргиму һөрмәт қилинидиғанлиқини баян қилған. Дуня уйғур қурултийи диний ишлар комитетиниң мудири турғунҗан алавудун әпәнди болса буниң чәтәлләрниң бесими арқисида ойниливатқан көз бояш нәйриңи икәнликини нөвәттики реаллиқ билән бағлап баян қилди.

Китабта йәнә, уйғур дияридики динға етиқад қилидиған пуқраларниң нормал диний тәләплириниң қанаәтләндүрүлидиғанлиқи, район билән дунядики һәрқайси дөләт диний тәшкилатлири оттурисида алақиләр орнитилидиғанлиқи қәйт қилинған. Ақташлиқ китабта йәнә, уйғур дияридики динларниң тәрәққият мусаписи дәсләпки етиқад басқучи, будда дини ядролуқидики көп хил етиқадларниң шәкиллиниш басқучи, ислам дини вә будда дини ядролуқидики көп хил етиқадниң шәкиллиниш басқучи вә ислам диний ядролуқидики көп хил етиқадниң шәкиллиниш басқучлиридин ибарәт 4 басқучни бесип өткәнлики шәрһилинип, уйғур дияридики диний етиқад тарихи бир яки икки динниң мәркәзликидә көп хил динниң тәң мәвҗут болушидәк алаһидиликкә игә икәнлики көрситилгән. Түркийәдә туруватқан диний зат абдуҗелил туран әпәнди болса, бу, хитай һакимийитиниң уйғурлар үчүн бир яхшилиқ қилишидин дерәк бәрмәйдиғанлиқини, шундақтиму уйғур хәлқиниң өз етиқади,өрп - адити вә миллий мәдәнийитидә чиң туридиғанлиқиға ишинидиғанлиқини ейтти.

Китабта йәнә, диний ишларни қанун бойичә бир тәрәп қилип, һәрқандақ тәшкилат яки шәхсниң диндин пайдилинип, дөләтни парчилашқа йол қоюлмайдиғанлиқи, уйғур диярида көп хил чариләрни қоллиниш арқилиқ диний әсәбийликниң алди елинидиғанлиқи вә униңға зәрбә берилидиғанлиқи көрситилгән. Долқун әйса әпәнди хитай һокумитиниң ахирида йәнә мәсилини диний әсәбийлик билән бағлиши хитайниң диний әркинлик сияситиниң һәқиқәтән сахтилиқини билдуридиғанлиқини ейтти.

Биз бу һәқтә йәниму илгирләп инкас елиш учун уйғур дияридики ислам иниститути, миллий, диний ишлар комитети вә қәшқәр вилайәтлик сиясий кеңәш қатарлиқ орунларға телефон қилған болсақму елинмиди.