Xitay: ayallar arisidiki “Dini esebiylik”ke qarshi heriket bashlidi

Uyghur aptonom rayonluq ayallar birleshmisi 7-awghust chüshtin burun, “Ayallargha bolghan teshwiqat-terbiyeni kücheytip, din esebiylik idiyisining singip kirishning aldini alayli” namliq téléwiziye-téléfon yighini achqan bolup, yighinda “Ayallargha bolghan teshwiqat-terbiyeni kücheytip, din esebiylik idiyisining singip kirishining aldini alayli” témiliq mexsus heriketning resmiy bashlan'ghanliqi élan qilin'ghan. Uyghur élidiki ayallarni nishan qilghan bu heriket bu yil 8-aydin 2015-yili 8-ayghiche bir yil dawam qilidiken.

Shinjang géziti 13-awghust sani bash bet xewiridin qarighanda, Uyghur aptonom rayonluq ayallar birleshmiside échilghan, “Ayallargha bolghan teshwiqat-terbiyeni kücheytip, din esebiylik idiyisining singip kirishning aldini alayli” téléwiziye-téléfon yighinigha, xoten, qeshqer, aqsu qatarliq wilayetlerning tarmaq yighin meydanliri qatnashqan. Uyghur aptonom rayonluq ayallar birleshmisining mu'awin re'isi külesh abdulla aptonom rayonluq ayallar birleshmisining “Ayallargha bolghan teshwiqat-terbiyeni kücheytip, din esebiylik idiyisining singip kirishining aldini alayli” témiliq mexsus heriket aptonom rayonimizda resmiy bashlan'ghanliqini élan qilghan.

Aptonom rayonluq ayallar birleshmisining re'isi xasiyet éli bu heriketni qanat yaydurush jeryanida, asasliqi ayallarning din esebiylik idiyisining tesirige uchrishining aldini élish, her millet ayallirini ebediy eminliki we ijtima'iy muqimliqini ilgiri süridighan aktip yétekchi we teshebbuskar bashlamchilardin bolup, etrapidikilerge pa'al tesir körsitishke yéteklesh, bir qisim alahide toptiki ayallargha terbiye bérish, tereqqiy qilghan sheherlerge ékskursiyide orunlashturush arqiliq ularda minnetdarliq tuyghusini yétildürüsh, “Peziletlik a'ile”, “Peziletlik ana” tallash qatarliq pa'aliyetler, “A'ile” ning milletler ittipaqliqi terbiyisi élip baridighan “Tunji dersxana” liq rolini jari qildurush qatarliq élip bérilidighan wezipilirini orunlashturghan.

U yighinda yene mexsus ayallarni nishan qilghan bu heriketni bashlash meqsitini chüshendürüp “Bir mezgildin buyan, zorawanliq, térrorluq déloliri arqa-arqidin yüz bérip, shinjangning ijtima'iy muqimliqidiki eng biwasite, eng ré'al xewpke aylinip, insaniyetke, jem'iyetke, medeniylikke qarshi qebih mahiyitini toluq ashkarilidi. Bash shuji shi jinping éniq qilip: ‛zorawanliq, térrorluq heriketlirining yiltizi milliy bölgünchilik, idiyiwi asasi din esebiyliki‚ dep körsetti. Bu muhim höküm zorawanliq, térrorluq heriketlirining meydan'gha kélishidiki idiyiwi menbeni éniq körsitip berdi. Diniy esebiy küchlerge zerbe bérip, din esebiy idiyining singip kirishini tosush nöwettiki muhim wezipe” dégen.

Xitay hökümitining 2-qétimliq shinjang xizmiti söhbet yighinida, nöwettiki we buningdin kéyinki bir mezgildiki shinjang xizmiti omumyüzlük orunlashturghanda, “Idé'ologiye sahesidiki bölgünchilikke qarshi küreshni yenimu kücheytish, xizmetning közlesh nuqtisi we küchesh nuqtisini ijtima'iy muqimliq we ebediy eminlikke qaritishimiz kérek”dep yol yoruq bérilgen idi.

Uyghur aptonom rayonluq ayallar birleshmisining yighinida otturigha qoyulushiche, “Ayallargha bolghan teshwiqat-terbiyeni kücheytip, din esebiylik idiyisining singip kirishining aldini alayli” témiliq mexsus heriketning del xitayning shinjang xizmiti toghrisidiki orunlashturushi we istratégiyesi asasida otturigha chiqqan mexsus heriket iken.

Radi'omizgha kéliwatqan inkaslar we biz igiligen melumatlardin, xitay hökümitining Uyghur élide yéqinqi yillardin buyan élip bériwatqan diniy basturushlirida, Uyghurlar bolupmu diniy yosunda kiyin'gen Uyghur ayalliri asasliq nishan we zerbe bérish obyékti bolup keldi.

Inkas qilinishiche, yéqinda qarimay da'iriliri diniy yosunda kiyin'gen, hijablan'ghan ayallarning ammiwi qatnash wasitilirige olturushini resmiy uqturush chiqirip chekligendek, Uyghur ayallirining diniy we milliy örp -aditige, diniy étiqad erkinliki, insan heqlirige qilin'ghan depsendichilik heriketliri pütün Uyghur éli miqyasida her xil shekillerde élip bérildi. Uyghur qiz ayallirining diniy yosunda kiyinishi, mektep, xizmet orunliri bashqa normal ijtima'iy ammiwi pa'aliyet sorunliri, hetta kutupxana, doxturxanilardimu cheklendi.

Insan hoquqi teshkilatliri we pa'aliyetchilirining bildürüshiche, jem'iyette normal ijtima'iy pa'aliyet élip bérishtin, oqush we xizmet qilishtin hetta normal yashashtin cheklen'gen Uyghur ayalliri hetta öz öyidimu, a'ililergiche kirip axturush élip bériwatqan kent kadirliri, amanliq xadimlirining zorluq ishlitip ularning romalini mejburi éliwétishtek xorluqlirigha duch kelmekte.

Közetküchilerning éytishiche, yéqindin buyan xitay hökümitining bu xildiki heddidin ashqan zorawanliqigha qarshi nurghun naraziliq hemde qan tökülüsh weqeliri meydan'gha keldi. Emma da'irilerning weziyet jiddiy bir mezgilde,yenila ayallarni nishan qilip bir yilgha sozulghan mexsus “Diniy esebiylik idiyisining singip kirishining aldini élish herikiti” bashlighanliqi chet'ellerdiki Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchilirining küchlük tenqidige uchrimaqta.

Washin'gtondiki Uyghur kishilik hoquq programmisining tetqiqatchisi zübeyre xanim, Uyghur ayallirining insan heqliri weziyitining eng nachar bir peytte ikenliki, xitayning ayallarni nishan qilip bashlighan bu xil bir yilgha sozulghan diniy esebiylikning singip kirishning aldini élish herikitining, buningdin kéyinmu xéli uzun mezgilge qeder Uyghur ayallirining yenimu zor bésim hem xorluqqa duchar bolidighanliqidin bésharet béridighanliqini otturigha qoydi. U mundaq dédi:
“Uyghurlar nopusining yérimini igileydighan Uyghur hede singillarning xorlinishi Uyghur a'ililirining xorlinishi, pütün Uyghur millitige bolghan haqaret, elwette buninggha Uyghur erkekliri chidap turmaydu, ular öz aniliri, qiz ayalliri, hede singillirining nomusi, heqqini qoghdash üchün bu yolda dawamliq tirkishidu, démek yenimu zor qarshiliqlarning meydan'gha kélidighanliqini körüwélish tes emes, buni xitay bilmemdu? dégende bilidu, Uyghurlarning özining diniy étiqadi, nomus -hörmiti üchün bedel töleshtin qorqmaydighanliqini bilidu. Démek da'iriler téximu köp qan tökülüshni xalaydu. Xitay hökümiti Uyghur élida bu xil qarshiliqqa küshkürtüsh, arqidin basturush siyasitini özgertmeydiken Uyghurlarghila emes, xitay puqralirighimu oxshashla tinchliq bolmaydu” dep bildürdi.