Xitay diniy ishlar rehbiri diniy radikalliqqa qarshi küresh qilishni tekitlidi

Uyghurlarning réstoranlirida haraq sétish mejburliniwatqan mezgilde, melum meschitte namaz ötüwatqan Uyghurlar. 2015-Yili 16-aprél, xoten.

Xitay islam jem'iyitining 10-qétimliq wekiller qurultiyi 26-noyabir küni béyjingda bashlinip, 28-noyabir küni axirlashqan. Yighinda islam jem'iyitining yéngi rehberliki tüzülgen bolup, 20 kishi mu'awin re'islikke saylan'ghan.
Xitay islam jem'iyitining toridiki tepsilattin melum bolushiche, yighinda yene “Xitay islam jem'iyiti nizamnamisi(tüzitish layihisi)” qatarliq höjjetler we qararlar qobul qilin'ghan, xitay islam jem'iyitining re'is we bash katipliq ornigha tunggan musulmanliri saylan'ghan.

Xelq'ara we xitay taratqulirining xewer qilishiche, yighinda sözlen'gen nutuqlarda diniy radikalliqqa qarshi turush we islam dinini “Junggochilashturush yölinishide turush” tekitlen'gen. Bu heqte chet'ellerdiki bir qisim Uyghur pa'aliyetchiliri inkas qayturdi.

Xitayning 10-nöwetlik memliketlik islam dini wekiller omumiy yighinida diniy radikalliqqa qarshi turush teshebbusi qayta tekitlendi.

B b s we xitay hökümet taratqulirining 28-noyabirdiki xewerliride bayan qilinishiche, 26-noyabir bashlan'ghan xitay islam dini memliketlik 10-nöwetlik wekiller qurultiyining échilish murasimida dölet diniy ishlar idarisining bashliqi wang zo'en söz qilip, islam radikal idiyisining Uyghur éli we bashqa xitay ölkilirige singip kirishidin hoshyar bolushini tekitligen.

Wang zo'en mundaq dégen: “Diniy radikalliqning shinjang rayoni we ichkiri ölkilerge singip kirish yönilishige yüksek derijide diqqet qilish kérek”.

Wang zo'en sözide yene: “Diniy radikalliq idiyisi bolsa zorawan térrorluq heriketlirining idiyiwi asasidur. U junggoning jem'iyet muqimliqi, milletler ittipaqliqi we islam dinining saghlam tereqqiyatigha ziyankeshlik qildi” dégenlerni tilgha alghan. Biraq, Uyghur diniy zatliri, jem'iyet muqimliqi we milletler ittipaqliqigha ziyankeshlik qiliwatqan asasiy amilning radikal islamizm emes, belki xitay hakimiyitining diniy bésimliri ikenlikini ilgiri sürmekte. Xelq'ara metbu'atlarmu uzundin buyan xitay-Uyghur arisidiki ziddiyetler we xitay hakimiyitige qarshi radikal qarshiliqlargha xitayning diniy jehettiki cheklime siyasetlirining seweb boluwatqanliqini tekitlep kelgen. Gérmaniyediki diniy zatlardin turghunjan alawudunhajim bu mesile heqqide öz qarashlirini bayan qilip ötti.

Uyghur diniy zatliri we ziyaliyliri islam dunyasi bilen qoyuq iqtisadiy we siyasiy hemkarliqlarni qanat yayduruwatqan xitayning öz dölitide islam dinining normal tereqqiyatigha éghir tosqunluq qiliwatqanliqini ilgiri süridu. D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependi bu xususta öz qarashlirini otturigha qoydi.

Xitayning diniy bésimlirining künséri küchiyip bériwatqanliqini tekitligen turghunjan alawudunhajim, xitayning islam elliride siyasiy, iqtisadiy hemkarliqlar éhtiyajidin özini islamning dosti sheklide körsitiwatqan bolsimu, emeliyette islam ümmiti bolghan Uyghurlarning étiqad erkinlikini éghir derijide depsende qiliwatqanliqini eskertti.

B b s xewiride tilgha élinishiche, wang ependi öz nutqida yene “Islam dinida jem'iyettiki zor özgirishlerge egiship yéngi ehwal we ziddiyetler kélip chiqti. Islam diniy zatlirining meydani qet'iy halda diniy radikalliq idiyisige, bölgünchilikke, radikalliq we térrorluqqa qarshi turushini ümid qilimiz” dégen.

Uyghur ziyaliyliridin perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda bolsa, xitayning Uyghur diniy zatlirini Uyghur diyarini tizginleshning bir qorali süpitide xizmet qilishqa mejburlawatqanliqini, özlirining kishilik heq-hoquqliri, erkinliki yolida küresh qiliwatqan Uyghurlarni radikalliq, térrorluq bilen qarilap basturuwatqanliqini, xelq'ara jem'iyetning bu hadisilerdin xewersiz emeslikini tilgha aldi.

Islam dinini xitaychilashturush teshebbusini otturigha qoyghan wang ependi 10-nöwetlik islam dini yighinida yene “Junggo islam dinini junggoche qilish nishanida qet'iy ching turush, junggoche islam dinining ésil en'enisini saqlash, islam dinining türlük éqimlirini toghra tonush, chet'elning qimmet qarishini mizan qilip nishanni yoqitip qoymasliq” ni tekitligen.

Diniy zatlardin turghunjan alawudunhajim bolsa, islamning gherbche, sherqche, xitayche, deydighan wariyantliri yoqluqini bayan qilip ötti.

Wang ependi 10-nöwetlik islam dini yighinida hej ishliri toghrisida qilghan sözide, xitaydiki musulmanlarning hej nisbitining köplükini we xelq'ara ölchemge yéqinliship qalghanliqini tekitlep, besliship, qerz élip, késelmen halette hej qilishtek eqilsizliklerdin saqlinishni telep qilghan. Halbuki, Uyghur diniy zatliri Uyghur musulmanlirining hej ishlirining izchil halda éghir tosalghulargha yoluqup kéliwatqanliqini tekitleshmekte.