Уйғур ели даирилириниң “радикаллиқ вә әсәбийлик” ни түгитиш йолидики “әсәбий” һәрикәтлири тәнқидкә учриди

Кимлики ениқ болмиған уйғур мойсипитлириниң хитайниң дөләт маршини омумий хор шәклидә оқуватқан көрүнүши.

Хитай һөкүмити уйғур елида, болупму уйғурлар зич олтурақлашқан җәнубтики үч вилайәт, бир областта “диний радикаллиққа қарши туруш, әсәбийликни йоқитиш” дегән нам билән охшимиған шәкилдики һәрикәтләрни елип бармақта.

Мәҗбурий йосунда елип бериливатқан бу хил паалийәтләр болса чәтәлләрдики уйғур кишилик һоқуқ паалийәтчилириниң тәнқидигә учриди. Улар даириләр йүргүзүватқан һәр хил йосундики мәҗбурий паалийәтләрниң әмәлийәттә әсәбийликкә киридиғанлиқини тәкитләшти.

Хитай һөкүмити уйғур елида “диний радикаллиқ вә әсәбийликкә қарши туруш” ни қаттиқ тәкитләп, бу мәсилини уйғур елида муқимлиқни сақлашниң муһим капалити, дәп көрсәтмәктә. Хитай һөкүмәт рәһбәрлири уйғур елиниң җәнубий районлириға қилған һәр бир хизмәт сәпиридә йәрлик орунлардин диний радикаллиқ, әсәбийликкә қарши туруш хизмәтлирини чиң тутуп яхши ишләшни, радикал идийиләрниң сиңип киришини қаттиқ чәкләп, сотсиялистик идийә қурулушини чиң тутушни қайта-қайта тәкитлимәктә. Биз йәрлик орунларниң юқириниң чақириқи бойичә, әсәбийликкә қарши туруш үчүн немә қиливатқанлиқини билип беқиш үчүн хотән наһийисидики лайеқези йезилиқ сақчиханисиға телефон қилдуқ.

Телефонимизға чиққан нөвәтчи хадим һазир йезида диний радикаллиқ вә әсәбийликкә қарши туруш үчүн йезидики 18 яштин юқири болған әр-аял һәммә кишиниң һәптидә әң аз дегәндә 2 қетим арғамча тартиш, челишиш дегәнгә охшаш һәрхил паалийәтләргә қатнаштурулуватқанлиқини ейтти. Биз йәнә бу нөвәтчи хадимниң сөзлиридин даириләрниң йезидики диний хаһиши күчлүкрәк болған вә яки “ваһабиләр” дәп атиливатқан кишиләрниң өйлиригә һәптидә әң аз дегәндә икки қетим берип, уларға сиясий-идийә хизмити ишләйдиғанлиқидин хәвәр таптуқ.

Уйғур ели даирилири әсәбийликкә қарши туруш дегән нам билән җәнубтики һәрқайси наһийә, шәһәр вә йезиларда дөләт кадирлири, оқутқучи-оқуғучиларни, деһқан-чарвичиларни әсәбийликкә қарши туруш темисидики рәсим сизиш, итот ойнаш, лексийә сөзләш, усул ойнаш, танса ойнаш вә тәйҗи гумписи ойнаш дегәнгә охшаш түрлүк шәкилдики паалийәтләргә уюштурди. Һәтта, өткән йили хотәнниң нийә наһийисидә рамизанниң һарписида уйғур деһқанлири пива ичиш мусабиқисигә орунлаштурулған болса, бу йил йәнә йәкән наһийисидики он миңлиған амма “түмән кишилик тәйҗи гумписи ойнаш” қа селинди. Диний әсәбийликкә қарши туруш, әсәбийликни түгитиш дегән шоарлар астида елип берилған бу һәрикәтләр хәлқара мәтбуатларниңму диққитини қозғап, күчлүк инкас қозғиған иди. Чәтәлләрдики уйғур көзәткүчиләр болса, хитай һөкүмити уйғур елида аталмиш диний радикаллиқ, әсәбийликкә қарши туруш үчүн елип бериватқан паалийәтлириниң өзи чекидин ашқан әсәбийлик икәнликини билдүрүшмәктә. Америка уйғур бирләшмиси рәиси елшат һәсән әпәнди хитай һөкүмитиниң мәҗбурий йосунда әп бериватқан бу һәрикәтлириниң дуняда һечбир йәрдә көрүлүп бақмиған бир әһваллиқини билдүрди.

Иҗтимаий алақә торлирида тарқиливатқан хәвәрләрдин йәнә, хитай даирилириниң танса ойнашниму “әсәбийликни түгитиш”ниң бир васитиси сүпитидә қоллиниватқанлиқи мәлум болған вә тарқалған бир видийо көрүнүши арқилиқ дәлилләнгән иди. Биз хотән наһийисидики йәнә бир йезилиқ сақчиханиға телефон қилип, бу йезида танса ойнаш паалийити болған ‏-болмиғанлиқини сориған болсақму, бу сақчи бизниң америкидин телефон қилғинимизни аңлап, соалимизға җаваб беришни рәт қилди.

Уйғур ели даирилири диний радикаллиқ вә әсәбийликкә қарши туруш, милләтләр иттипақлиқини күчәйтиш, қош тил маарипини күчәйтиш қатарлиқларни хитай дөләт рәиси ши җинпиңниң уйғур елидики баш нишанини ишқа ашурушниң муһим капалити сүпитидә җиддий йүргүзүватқан болсиму, әмма көзәткүчиләр, даириләрниң бу һәрикәтлириниң үнүм беридиғанлиқиға гуман билән қаримақта. Елшат һәсән әпәнди хитай һөкүмити инсан ирадисигә хилап һалда әп бериливатқан бу чекидин ашқан һәрикәтләрниң әксичә үнүм беридиғанлиқини әскәртти.