Uyghur éli da'irilirining “Radikalliq we esebiylik” ni tügitish yolidiki “Esebiy” heriketliri tenqidke uchridi

Kimliki éniq bolmighan Uyghur moysipitlirining xitayning dölet marshini omumiy xor sheklide oquwatqan körünüshi.

Xitay hökümiti Uyghur élida, bolupmu Uyghurlar zich olturaqlashqan jenubtiki üch wilayet, bir oblastta “Diniy radikalliqqa qarshi turush, esebiylikni yoqitish” dégen nam bilen oxshimighan shekildiki heriketlerni élip barmaqta.

Mejburiy yosunda élip bériliwatqan bu xil pa'aliyetler bolsa chet'ellerdiki Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchilirining tenqidige uchridi. Ular da'iriler yürgüzüwatqan her xil yosundiki mejburiy pa'aliyetlerning emeliyette esebiylikke kiridighanliqini tekitleshti.

Xitay hökümiti Uyghur élida “Diniy radikalliq we esebiylikke qarshi turush” ni qattiq tekitlep, bu mesilini Uyghur élida muqimliqni saqlashning muhim kapaliti, dep körsetmekte. Xitay hökümet rehberliri Uyghur élining jenubiy rayonlirigha qilghan her bir xizmet sepiride yerlik orunlardin diniy radikalliq, esebiylikke qarshi turush xizmetlirini ching tutup yaxshi ishleshni, radikal idiyilerning singip kirishini qattiq cheklep, sotsiyalistik idiye qurulushini ching tutushni qayta-qayta tekitlimekte. Biz yerlik orunlarning yuqirining chaqiriqi boyiche, esebiylikke qarshi turush üchün néme qiliwatqanliqini bilip béqish üchün xoten nahiyisidiki layéqézi yéziliq saqchixanisigha téléfon qilduq.

Téléfonimizgha chiqqan nöwetchi xadim hazir yézida diniy radikalliq we esebiylikke qarshi turush üchün yézidiki 18 yashtin yuqiri bolghan er-ayal hemme kishining heptide eng az dégende 2 qétim arghamcha tartish, chélishish dégen'ge oxshash herxil pa'aliyetlerge qatnashturuluwatqanliqini éytti. Biz yene bu nöwetchi xadimning sözliridin da'irilerning yézidiki diniy xahishi küchlükrek bolghan we yaki “Wahabiler” dep atiliwatqan kishilerning öylirige heptide eng az dégende ikki qétim bérip, ulargha siyasiy-idiye xizmiti ishleydighanliqidin xewer taptuq.

Uyghur éli da'iriliri esebiylikke qarshi turush dégen nam bilen jenubtiki herqaysi nahiye, sheher we yézilarda dölet kadirliri, oqutquchi-oqughuchilarni, déhqan-charwichilarni esebiylikke qarshi turush témisidiki resim sizish, itot oynash, léksiye sözlesh, usul oynash, tansa oynash we teyji gumpisi oynash dégen'ge oxshash türlük shekildiki pa'aliyetlerge uyushturdi. Hetta, ötken yili xotenning niye nahiyiside ramizanning harpisida Uyghur déhqanliri piwa ichish musabiqisige orunlashturulghan bolsa, bu yil yene yeken nahiyisidiki on minglighan amma “Tümen kishilik teyji gumpisi oynash” qa sélindi. Diniy esebiylikke qarshi turush, esebiylikni tügitish dégen sho'arlar astida élip bérilghan bu heriketler xelq'ara metbu'atlarningmu diqqitini qozghap, küchlük inkas qozghighan idi. Chet'ellerdiki Uyghur közetküchiler bolsa, xitay hökümiti Uyghur élida atalmish diniy radikalliq, esebiylikke qarshi turush üchün élip bériwatqan pa'aliyetlirining özi chékidin ashqan esebiylik ikenlikini bildürüshmekte. Amérika Uyghur birleshmisi re'isi élshat hesen ependi xitay hökümitining mejburiy yosunda ep bériwatqan bu heriketlirining dunyada héchbir yerde körülüp baqmighan bir ehwalliqini bildürdi.

Ijtima'iy alaqe torlirida tarqiliwatqan xewerlerdin yene, xitay da'irilirining tansa oynashnimu “Esebiylikni tügitish”ning bir wasitisi süpitide qolliniwatqanliqi melum bolghan we tarqalghan bir widiyo körünüshi arqiliq delillen'gen idi. Biz xoten nahiyisidiki yene bir yéziliq saqchixanigha téléfon qilip, bu yézida tansa oynash pa'aliyiti bolghan ‏-bolmighanliqini sorighan bolsaqmu, bu saqchi bizning amérikidin téléfon qilghinimizni anglap, so'alimizgha jawab bérishni ret qildi.

Uyghur éli da'iriliri diniy radikalliq we esebiylikke qarshi turush, milletler ittipaqliqini kücheytish, qosh til ma'aripini kücheytish qatarliqlarni xitay dölet re'isi shi jinpingning Uyghur élidiki bash nishanini ishqa ashurushning muhim kapaliti süpitide jiddiy yürgüzüwatqan bolsimu, emma közetküchiler, da'irilerning bu heriketlirining ünüm béridighanliqigha guman bilen qarimaqta. Élshat hesen ependi xitay hökümiti insan iradisige xilap halda ep bériliwatqan bu chékidin ashqan heriketlerning eksiche ünüm béridighanliqini eskertti.