“Shinjang géziti” ning hijab heqqidiki maqalisi tenqidke uchridi
2013.07.22
Uyghur aptonom rayonluq partkomning organ neshriyat epkari “Shinjang géziti” de 19-iyul bir maqale élan qilinip, hijabliq ayallarni tenqid qilghan. “Qara chümbel taqap, perenje artish yaxshi xahish emes” namliq mezkur maqalida, bezi ayallarning kiyinishi radikal diniy tüske ige, dep eyibligen.
Mezkur maqale torda munazire qozghap, beziler maqalini tenqid qilghan, beziler qollighan. Bezi tenqidchiler maqalida diniy étiqad erkinlikige hujum qilin'ghanliqini ilgiri sürgen. Töwende muxbirmiz erkin melumat béridu.
“Qara chümbel taqap, qara perenje kiyish yaxshi xahish emes,” namliq bu maqalini “Shinjang pédagogika uniwérsitéti” ning qirghiz proféssori membat turdi qelemge alghan. Mezkur maqale xitay hökümiti Uyghur élide chümbel artish, perenje kiyish we saqal qoyushni diniy esebiylikning simwoli, dep qarap, qattiq basturuwatqan bir mezgilde élan qilin'ghan. Da'iriler ahaliler komitéti we amanliq xadimlirini seperwer qilip, a'ile, ammiwi sorun, ijtima'iy mulazimet orunlirida we hökümet organlirida hijabni chekligen. Jenubtiki yéza-kentlerde ahaliler komitéti we amanliq xadimlirining a'ililerge kirip, hijabliq ayallarni hijabsiz yürüshke mejburlishi qarshiliqqa uchrap, bezide qanliq tonushlarni keltürüp chiqarghan.
Membet turdo maqaliside, chümbel, perenje we saqalni tenqid qilip, bizning ejdadlirimiz qara chümbel taqap yashimaytti, qara perenje kiyip yol yürmeytti. Bizning yash qiranlirimiz bomba saqal qoyuwalmaytti.......... Hazir, jenubtiki yéza-kentlerdila emes, ürümchige oxshash sheherdimu, qara chümbel taqap, qara perenje kiyip yüridighan ayallarni uchratqili bolidu. Bu yaxshi xahish emes, dégen.
Lékin, membet turdining maqalisi chet'eldiki Uyghur pa'aliyetchilirining derhal tenqidige uchridi. D u q ning bash katipi nurmuhemmet musabay, membet turdining milliy örp-adet bilen diniy étiqadni arilashturuwetkenlikini eskertip, chümbel artish, perenje kiyishning musulman ayallar üchün bir xil diniy tallash hoquqi ikenlikini bildürdi.
Mezkur maqale yene torda her xil inkaslarni qozghidi torgha inkas yazghuchilardin biri aptorni tenqidlep, chümbel taqash ularning milliy örp aditi, yaxshi xahish, yaman xahish, dégen mesile mewjut emes. Bu tebi'iy ehwal! buning musibet bilen néme alaqisi bar. Rehberler bezide qara renglik kastum-burulka kiyidighu. Ejeba, ular buni peqet depine murasimi üchün kiyemdu? buni yazghan ademning psixologiyeside mesile bar. Kichikide qara rengdin qorqush késili bolsa kérek., dep körsetken.
Yene bir pikir yazghuchi Uyghur élidiki weqelerning metbe'esini hökümetning chiriklikige baghlap, shinjang yerlik hökümitining bashqurush da'irisi yaman kengrip kettimu-qandaq? méning shuninggha heqiqiy guman barki, ularning chériklik we qabiliyetsizliki isyanning asasliq menbesi, dep tekitligen.
Biraq yene bir inkaschi, hijab Uyghurlarning milliy örp aditi emeslikini ilgiri sürgen. Bashqa bir inkaschi bolsa, xenzularning güzellik qarshi bilen Uyghur medeniyitini chüshendürüsh ejeblinerlik ikenlikini bildürgen.
Nurmuhemmet musabayning ilgiri sürüshiche, xitay hökümitining hijabliq Uyghur ayallirigha hujum qilishidiki seweb, Uyghurlarning diniy étiqadini suslashturush, bu arqiliq ularni assimilyatsiye qilishni tézlitishtur.
Biraq, membat tordi maqaliside, qara rengning kishilerde ümidsizlik tuyghusi peyda qilidighanliqini ilgiri sürüp, qara perenjining bextlik turmush bilen héchqandaq alaqisi yoq. Qara reng da'im kishilerge musibet tuyghusi bérip, kishilerning iradisini ajizlashturidu. Turmushqa bolghan qizghinliqni sowutidu, hetta emchektiki bowaq balilarda wehime peyda qilidu. Nöwette, arimizdiki bezi kishiler diniy esebiylikning tuziqigha chüshüp ketti. Bezi yaman niyetlik kishiler bizning bilimsizlik we xurapatliqimizdin paydilinip, özlirining gheyriy niyitige yetmekchi, dégen. Uning ilgiri sürüshiche, meyli ilmiy nuqtidin bolsun yaki diniy nuqtidin bolsun, bashqilarning yashash hoquqigha ziyankeshlik qilmasliq eng muhim mesile.
Biraq nurmuhemmet musabay, kishilerning yashash hoquqigha esli xitay hökümiti ziyankeshlik qiliwatqanliqini eskertip, Uyghurlarning diniy étiqadi, kiyim kéchiki, yürüsh-turushigha arilishiwélishi qarshiliq heriketlirini keltürüp chiqiriwatqanliqi, eger xitay hökümiti hazirqi siyasitini dawamliq yürgüzse, téximu zor kölemlik qarshiliqqa uchraydighanliqini agahlandurdi.
Membet turdi, maqaliside, bigunah kishilerni öltürüsh sandiki “Zorawan térrorchilar” ning qilmishi ikenlikini ilgiri sürgen bolsimu, biraq qandaq seweblerning bu kishilerni atalmish zorawan térrorluq herikitige mejburlighanliqini tilgha almighan. U maqalisining axirida tekitlep, biz ésil milliy en'enimiz, munewwer medeniyitimizdin iptixarlinishimiz, uninggha warisliq qilish we tereqqiy qildurush üchün tirishishimiz kérek. Bizni ottura esir xurapatliqigha élip barmaqchi bolghan rezil küchler ge qarshi baturluq bilen küresh qilishimiz lazim, dégen.
Lékin, nurmuhemmet musabay, Uyghur medeniyitini qoghdash we uninggha warisliq qilish bilen diniy étiqadini qoghdash öz ara ayrilmaydighanliqini bildürdi. U, xitay Uyghurlargha qaratqan siyasiti qatti'iqlashqanséri, ularni diniy we medeniyitidin ayriwétishke urun'ghanséri, Uyghur xelqi özining diniy we medeniyitige ching ésiliwatidu, dep körsetti.