Xitay hökümiti jüme tahirning erwahidin dawamliq paydilanmaqta

2014-Yili pichaqlap öltürülgen qeshqer héytgah jamesining imami jüme tahirning erwahi üch yildin buyan xitay hökümitining diniy sahedikilerge teshwiq qilidighan “Öginish ülgisi” ge aylandurulmaqta.

Bu yilliq roza héyt bayrimida Uyghur aptonom rayonluq partkomning mu'awin sékrétari, aptonom rayonluq siyasiy-qanun komitétining sékrétari ju xeylun mexsus qeshqerge bérip, yene bir qétim jüme tahirning a'ile tawabi'atliridin hal sorighan.

Dadisining ornigha héytgah jamesige imamliqqa teyinlen'gen jüme tahirning ikkinchi oghli memet jüme ju xeylun'ge wede bérip, özining herqandaq ehwalda dadisining wesiyitige warisliq qilidighanliqini we islam dinini xitayning dölet menpe'itige yarisha sherhileshke tirishidighanliqini bildürgen.

Xitayning üch yildin buyan jüme tahirning erwahini bazargha sélip, islam dinigha we Uyghur musulmanlirining étiqadigha zorawanliq bilen arilishishi shundaqla jüme tahirning oghlini atalmish “Wetenperwer diniy zat” süpitide kötürüp chiqishi muhajirettiki Uyghur jama'itining diqqitini qozghidi.

Qeshqerde tughulup-ösken, kichikidin tartip jüme tahirning kimlikini bilidighan, nöwette gollandiyede yashawatqan diniy ziyaliy hüsenjan tejelli qarim jüme tahirning 1990-yillarning bashliridin buyan xitay hökümiti teripidin nuqtiliq paydilinilip kélin'gen kishi ikenlikini bildürdi.

Uning tekitlishiche, jüme tahir 1990-yillardin buyan barin inqilabi, ghulja féwral weqesi hemde xongkongning xitaygha qaytishi qatarliq zor weqelerde xitayning siyasiy teshwiqati üchün wez éytqan. Hetta u “Padishahning emri wajip” dégen sözni bazargha sélip, pütün küchi bilen xitayning teripini alghan. Shu yillarda qeshqer yashlirining uni taharet éliwatqan yéridin tutup hajetxanigha tashliwetkenliki melum.

Hüsenjan qarim yene, jüme tahirning ata-anisi we kélip chiqishining sirliq ikenlikini, qeshqer xelqi arisida nahayiti burunla uning “Xitayning balisi” ikenliki heqqide gep-söz tarqalghanliqini, uning 1980-yillarning axirida qeshqer shehiridiki ayaqgüzer meschitide tuyuqsiz peyda bolghan kishi ikenlikini ilgiri sürdi.

Qeshqerde tughulup ösken, nöwette amérikada yashawatqan erkin hajimmu jüme tahirning sirliq arqa körünüshi heqqide qeshqer xelqi arisida 1980-yillardin buyan türlük gumanlarning mewjut ikenlikini, eyni yilliri qeshqer yashlirining qeshqer töshük derwaza meschitide jüme tahirning imametchilikide oqulghan bir jinaza namazgha qatnishishni ret qilghanliqini tilgha alidu.

Mekke mukerremde olturushluq diniy ziyaliylardin sirajidin hajimmu bu heqte pikir bayan qilip mundaq dédi: “Islam dinida qara-qoyuq adem öltürüsh we qan töküsh cheklen'gen. Halbuki, jüme tahir xitay hökümitining dépini chélip, islam dinining rohigha we Uyghur xelqining milliy menpe'itige ziyan keltürdi. Uning ölümige bashqa héchkim jawabkar bolmaydu, belki uning özi jawabkar bolushi kérek.”

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependimu bu heqte pikir bayan qilip, Uyghur xelqining nöwette jüme tahirdek insanlarning mahiyitini alliqachan tonup yetkenlikini, xitay uning erwahini herqanche teshwiq qilishqa urunsimu, emma Uyghur xelqining qelbini utalmaydighanliqini alahide tekitlidi.

U, “Jüme tahirning öltürülüshi tarixning tekrarlinishi, xalas. Jüme tahirning teqdiri emeliyette 1930-yillarda öltürülgen milliy munapiq abdughopur shaptul damolla we 1990-yillarda hujumgha uchrighan xitayperes harunxan hajilar bilen oxshash bir hékaye” dédi.