Amérikiliq islam diniy tetqiqatchisi robért: moskwa we meschitler

Amérika stanford uniwérsitétining islam diniy tetqiqatchisi robértning “Tashqi ishlar” zhurnilida élan qilin'ghan “Moskwa we meschitler” namliq siyasiy analiz maqalisi.

Amérika stanford uniwérsitétining islam diniy tetqiqatchisi robértning “Moskwa we meschitler” namliq siyasiy analiz maqalisi yéqinda amérikida neshr qilinidighan “Tashqi ishlar” zhurnilining bu yilning 3-we 4-ayliq qoshma sanida élan qilin'ghan.

Robért amérika stanford uniwérsitéti islam tetqiqati merkizining diréktori. Uning “Islam, rusiye impériyisi we ottura asiya” namliq esiri keng oqurmenlerning qizghin alqishigha érishken.

Robért özining “Moskwa we meschitler” namliq siyasiy analiz maqaliside putin diktatoriliqidiki rusiye hökümitining üzlüksiz duch kéliwatqan rusiye térritoriyesi ichidiki musulman xelqlerning qarshiliqi, bolupmu tatar we bashqurtlarning hazirqi rusiye hökümitige qarshi élip bériwatqan türlük heriketliri toghrisida toxtalghan.

Aptor maqaliside ötken yili yaz peslidin bashlap jenubi kafkaziye rayonidiki rusiyege qarshi islamiy küchlerning shiddet bilen yuqiri örlewatqan qarshiliq heriketlirini tilgha élip, buning misali süpitide doku ömerof rehberlikidiki tataristan we bashqurdistan mujahitlirini körsetken.

Maqalide aptor tataristan bilen bashqurdistan aptonomiye jumhuriyetlirining moskwaning sherqidin peqetla 400 we 700 mil yiraqliqtiki tupraqlar ikenlikini alahide eskertken.

Aptor maqalide yene, musulmanlarning putin hakimiyitige qarita küchlük örlewatqan ghezeplirini ipadilishi ömerofning yétekchilikide élip bériliwatqan türlük qarshiliq heriketliri arqiliq yolgha qoyuluwatqanliqini bildürgen.

Aptor maqalide rusiye térritoriyisi ichidiki musulman xelqlerning rusiye chégrasi chembirikidin chiqip kétishni oylishiwatqanliqini, ularning bu xildiki öz tupraqlirigha bolghan muhebititining barghanche éship bériwatqanliqini ilgiri sürgen.

Robért maqaliside rusiye dölitidiki hazirqi achquchluq mesile rusiye hökümiti öz ichidiki musulmanlar ahalisini qandaq bir terep qilish we ularni qandaq orunlashturush mesilisi deydu shundaqla u maqalide putin hökümiti rusiye jem'iyitide saqliniwatqan musulmanlar mesiliside, bolupmu dölet ichi we sirtidiki siyasitide köp bedel töleshke toghra kélidu, chünki rusiye ichidiki bu musulmanlarning özlirige xas siyasiy muddi'aliri bar dep tekitleydu.

Maqalide aptor “Moskwa özidiki musulmanlarni küchining bariche kontrol qilip ularning barliq ish-heriketlirigiche we hetta ularning turmushidiki islamiy en'eniwi qa'ide-yosunlarghiche qol tiqqan bolsimu, emma musulmanlar özlirining tinch heriketliri arqiliq hökümet bilen qarshiliship, hökümetni islamni chüshinishke we musulmanlar mesilisini tinchliq yoli bilen hel qilishqa dewet qildi” deydu.

Robért maqaliside “Rusiyediki musulmanlar rusiye nopusidiki ikkinchi chong diniy guruppa bolupla qalmastin, belki pütkül yawropadiki döletler ichide musulmanlarning sani eng köp bolghan memlikettin biridur. Rusiye zémini ichide yashawatqan étnik milletlerdin ézer, bashqurt, chéchen, qazaq we tatar qatarliq milletlerning tarixiy kimliki islam bilen baghlan'ghan bolup, bu musulman xelqlerning rehberlirining rusiye bilen bolghan ziddiyiti siyasiy ziddiyet bolmastin, belki diniy ziddiyettur” deydu.

Aptor maqaliside rusiyediki bezi siyasetchilerning we putinning bezide, dölitide 20 milyon musulmanning barliqidin paydilinip, rusiye islam dunyasining bir qismi dep ataydighanliqinimu otturigha qoyghan.

Maqalide yene, rusiyede téxi tizimgha élinmay yürgen ikki milyon musulmanning barliqi perez qilinip, ularning asasliqi ezerbeyjan, tajikistan, özbékistan qatarliq iqtisadi ajiz ellerdin rusiyege tirikchilik qilghili kelgen musulmanlar ikenlikini, hazirqi weziyettin qarighanda ottura asiyadin moskwagha köchmen bolup kéliwatqan musulmanlar sanining bir qeder köplükini bildürgen.

Aptor maqaliside chéchen bölgünchiliri bilen jenubiy kafkaziyediki islamiy küchlerning moskwagha üzlüksiz bash aghriqi boluwatqanliqini bildürüsh bilen birge, ötken yili dékabir éyida wolgradta yüz bergen bomba weqesi bilen jenubiy kafkaziye hujumchilirining hökümet bilen qoralliq toqunushqanliqini eslitip ötken.

Maqalide, bölgünchi we islamiy küchlerni ularning kiyinishige we saqal qoyushigha qarap tonuwélishqa bolidighanliqini ilgiri sürüsh bilen birge, bir qisim ölümalarning hökümetke masliship yaxshi xizmet qiliwatqanliqini, emma bir qisim wahabilar, tebligh jama'et, hizbut-tehrir we pan islamchilarning rusiye jem'iyitige yenila awarichilik élip kéliwatqanliqini bildürgen.

Robért maqaliside rusiye musulmanlirining özlirige tolup tashqan ishench bilen qaraydighanliqini, ulardiki bu ishench kommunizm we atizmni yéngip, öz diniy étiqadlirini qaytidin tapqanliqidin kelgenlikini qeyt qilghan.

Maqalide rusiye musulmanliri özlirige diniy telim-terbiyilerde bolush üchün türkiyedin kelgen we shundaqla se'udi erebistan hökümitining hawalisi bilen bashqa ellerdin teklip qilinip rusiyege kelgen diniy terbiyichilerni bek yaqturup ketmeydighanliqini, ular öz aldigha medrisilerni qurup, rusiyede ilgiridin bashlap shekillen'gen islamiy yollar arqiliq, öz étiqadlirini yétildürüshni xalaydighanliqi bayan qilin'ghan.

Maqalide rusiye tewesidiki bashqurdistan bilen tataristanda islam dinining tiz sür'ette tereqqiy qiliwatqanliqini, tataristandiki xanim-qizlar arisida chümbellik we hijabliqlarning 90-yillardin bashlap köpiyishke bashlighanliqini, shuning bilen birge, moskwa we pétérburglardimu musulmanlarning hedep köpiyiwatqanliqini bildürgen.

Robért maqaliside bashqurdistan we tataristanda ötküzülgen islamiy diniy pa'aliyetlerge rusiye prézidéntliridin putin we sabiq prézidént dmitry médwédéf qatarliqlarning qatnashqanliqini tilgha élip ötken.

Amérikiliq islam diniy tetqiqatchisi robért maqalisini mundaq axirlashturghan: “Rusiyede rahetsizlik ichide köp xildiki islamiy heriketler élip bérilmaqta. Putin hökümiti bolsa islamning toghra izahatchiliri bilen qimarlashmaqta. Bu bir meydan qimarda ruslar uttursa, buning bilen musulmanlar we ruslar arisidiki toqunush axirliship, aqiwette rusiye musulmanliri öz hoquqini qolgha élip néme déyishini özi belgileydu. Héchqisi yoq, u chaghda belkim putin menmenchilik bilen döletler ara diniy munasiwet ornitishqa urunushi mumkin.”

Axirida ziyaritimizni qobul qilghan, istanbuldiki sherqiy türkistan weqpining mes'ulliridin biri tetqiqatchi abdujélil turan ependi bu heqte toxtilip toxtilip ötti.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.