Xitay da'irilirining Uyghurlarning roza tutushigha qaratqan basturushi metbu'atlarning munazire témisigha aylandi

Xitay da'irilirining bu yilliq ramzan mezgilide, xitaydiki bashqa musulmanlardin perqliq halda Uyghurlarning roza tutushigha qaratqan türlük cheklimiliri we basturushi xelq'ara metbu'atlarning munazire témisigha aylandi.

Xitay weziyitini közetküchiler da'irilerning xitaydiki bashqa musulmanlardin tunggan qatarliqlarning diniy étiqad pa'aliyetlirige nisbeten keng siyaset qolliniwatqanliqini ilgiri sürüp, xelq'arani Uyghurlargha qaritilghan basturush barghanche éghirlishiwatqan bu xil weziyetke diqqet qilishqa chaqirdi.

8-Iyul ramzan kirgendin buyan, Uyghur élide muqimliq xizmiti tekitlinip, da'iriler Uyghurlarning roza tutushigha qarita türlük cheklimiler we basturushni kücheytti. Bu xil ehwal xelq'ara axbaratlarningmu jiddiy diqqitini qozghidi. Uyghur weziyiti heqqidiki mulahizilerde da'irilerning ramzan mezgilide nuqtiliq halda Uyghurlargha qarita nazaret we bashqurushni kücheytishidiki meqsiti heqqide toxtilip, bu yilqi ramzan yéqindin buyan Uyghur élide yüz bergen bir qatar hujum qilish weqeliri we 2009-yili yüz bergen 5-iyul ürümchi weqesining töt yilliq xatire künige toghra kelgenliki üchün, bu xil basturushlar da'irilerning rayon muqimliqidin ziyade ensirishi sewebidin boluwatqanliqi ilgiri sürüldi.

En'gliye“Iqtisad waqti géziti” de 17-iyul élan qilin'ghan“Xitay da'iriliri Uyghurlarning ramzan pa'aliyitini basturmaqta” namliq xewer analizida 6-ayning axiri yüz bergen toqunushtin kéyin, rayondiki Uyghurlarning ramizanliq pa'aliyetliri pütünley kontrolluq astigha élindi. Oqughuchilar we hökümet xizmetchilirige uqturush tarqitilip,ularning roza tutushi cheklendi” dégen bayanlar bérildi. Xewerde yene kishilik hoquqni közitish jem'iyitining tetqiqatchisi nikolas béchu'élinning sözi neqil élinip,“Xitay da'iriliri Uyghurlargha peqet ishenmeydu, hetta kompartiye ezalirighimu ishenmeydu. Shunga ramzan éyi her bir Uyghur kompartiye ezasining kompartiyige sadiqliqini sinaydighan ölchemge aylinip qaldi. Junggo hökümiti Uyghurlarning diniy étiqadini radikalliqning ipadisi dep qaraydu. Shunga Uyghurlarning diniy étiqadigha qaratqan cheklime we basturushni kücheytmekte. Emma Uyghur aptonom rayonidiki bashqa musulman milletlerge qaritilghan diniy jehettiki cheklimiler intayin az” déyildi.

“Chong ira tor géziti” de düshenbe küni élan qilin'ghan“Shinjangdiki Uyghurlar ramzan éyigha kirdi, hökümet da'iriliri Uyghurlarni tamaq yéyishke mejburlawatidu” serlewhilik tepsiliy xewerde, da'irilerning oqughuchilar we hökümet xizmetchilirini ramzan mezgilide chüshlük tamaq yéyishke mejburlash arqiliq ularning roza tutqan ‏- tutmighanliqini éniqlighanliqi we shu arqiliq roza tutqanlarni jazalawatqanliqi xewer qilindi.

B b s agéntliqining 17-iyul künidiki xewiride béyjing merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti ilham toxtining sözi neqil élinip,“Amanliq qoghdash xadimlirining Uyghurlarning öylirige qaratqan nazaretliri barghanche kücheydi. Ramzan éyida, meschitlerde yaki a'ililerde yighilip kolléktip halda ramizanliq pa'aliyetliri élip barghanlar tutqun qilinmaqta, bolupmu hökümet kadirliri we oqughuchilarning meschitke bérishi we qur'an oqushi cheklenmekte” dégen bayanlar bérildi.

Özining Uyghur weziyiti heqqidiki tetqiqatliri we teklip pikirliri seweblik xitay hökümiti teripidin sezgür shexs dep qarilip kéliwatqan ilham toxti ependi, 26-iyun pichan lükchün weqesidin buyan qaytidin nazaret astigha élin'ghan bolup, u radi'omiz muxbirining téléfonigha jawab bérip, ramzan mezgilide uninggha qaritilghan teqipning yenimu kücheytilip, ikki neper dölet amanliqini qoghdighuchi xadimning birnechche kündin buyan uning bilen yene “Söhbet ötküzüsh” ke bashlighanliqini, shunga muxbirning resmiy ziyaritini qobul qilishqa epsiz ikenlikini bildürdi.

Ramzan kirgendin buyanqi xitayning hökümet xewerliride bolsa, xelq'ara metbu'atlarda barghanche köpiyiwatqan xitay hökümitining diniy basturushi heqqidiki eyibleshlerge reddiye béridighan xewerler bérilish bilen bille ,yene “Uyghur rayonida muqimliq xizmiti kücheytilip, qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bériliwatqanliqi” heqqidiki xewerlermu köpeydi.

Xitay hökümet metbu'atlirining bügünki xewerliride, Uyghur aptonom rayoni axbarat ishxanisining bashliqi xu xenmingning “Hökümetning kishilerni roza tutmasliqqa dewet qilishi,ularning xizmet we öginishi üchün yaxshiraq tamaqlinish shara'iti yaritish meqsitide boldi” dégen chüshendürüshi neqil élinip, da'irilerning ramizanda yolgha qoyghan cheklimiliri aqlandi. Shinjang gézitining 16-iyul künidiki sanida Uyghur aptonom rayon da'iriliri muqimliq saqlash xizmiti üchün yerlik orunlargha ewetilgen nazaret derijilik kadirlardin shinjang ormanchiliq nazaritining mu'awin partkom sékrétari eziz qiyum qatarliqlardin teshkillen'gen xizmet guruppisining kuchardiki pa'aliyetliri xewer qilin'ghan bolup, xewerde 15-iyul küni kuchar nahiyisidiki herqaysi yéziliq hökümet kadirliri we partiye ezalirining ramzan mezgilide roza tutmighanliqi, kadirlarning hushyarliqni östürüp,qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bériwatqanliqi, her bir kadirning yene rayondiki muqimliqni saqlash iradisini bildürgenliki xewer qilindi.