Satqunluqning aqiwiti

Ereblerde mundin 15 esir ilgiriki waqitlardin béri ebu righal isimlik bir adem satqunluqning birdinbir selbiy ülgisi bolup kelgen iken. Ta hazirghiche edibler eserliride, sha'irlar shé'irlirida ebu righalgha lenet oquydu.

“Muhemmed eleyhissalamning terjimihali” dégen kitabta mundaq dep yézilghan:
“Miladiye beshinchi esirdiki yemen padishahi ebrehe ereblerning mekkige bérip kebini ziyaret qilish üchün seperwerlik qiliwatqanliqidin qattiq bi'aram bolidiken. Ularni tosushqa urunup baqidiken, emma ularni tosalmaydiken. Shundaq qilip ularni mekkige bérishtin tosush üchün yemen paytexti sen'a shehirige bir katta chérkaw bina qilidiken we uni qulleys chérkawi dep ataydiken. Andin turmastin kishilerni mekkige bérishning ornigha bu chérkawgha bérip ziyaret qilishqa qattiq teshebbus qilidiken. Lékin ademler bu chérkawgha könmeydiken. Bu arida ereblerdin biri bu chérkawgha kirip teret qilip qoyidiken. Buni anglighan yemen padishah ebrehening ghezeptin erwayi chiqip, ereblerni özige jelp qiliwalghan shu kebini yiqitip tashlashqa qesem qilidiken. Shundaq qilip ebrehe miladiye 571-yili yeni muhemmed eleyhissalam tughulghan yili nurghun pillar bilen qorallan'ghan zor bir qoshun bilen mekkige qarap yolgha chiqidiken. Ebrehe küchlük padishah bolghanliqtin, yol boyi uning qoshunlirigha qarshi chiqqan qebililer hemmisi dégüdek meghlup bolidiken. Qoshun hazirqi se'udi erebistanning ta'if shehirige kelginide, ta'if shehirining hakimi bu zor qoshun'gha teng kélelmeydighanliqini bilip, uninggha boysunush we mekkige mangghan qoshun'gha tegmeslik qararigha kélidu. Shuning bilen ebrehening telipi bilen mekkige mangghan qoshun'gha yol körsitishke ebu righal dep atilidighan bir qulni teyinlep uni qoshun'gha yol bashlashqa buyruydiken. Ebu righal kebini yiqitmaqchi bolghan qoshun'gha yol bashlap mangghinida, yol boyi pütün xelq uninggha lenet oquydiken, uni xa'in, satqun we munapiq dep tillaydiken, hemde uning ölümini tileydiken. Qoshun ta'iftin chiqip mekke yolidiki mughemmes dégen jaygha kelgende, ebu righal namelum bir seweb bilen ölidiken we shu jaygha depne qilinidiken. Shuningdin biri ta hazirghiche mughemmes dégen shu jaydin ötken her qandaq adem ebu righalgha lenet oqup, uning qebrisige exlet we gizendilerni tashlap qoyup ötüp kétidiken.”

Ebrehe qoshuni mekkige qarap yol almaqta

Yene islam tarixi heqqide yézilghan kitablarda qeyt qilinishiche, ebrehening qoshunliri héchbir qarshiliqsiz mekkige yétip baridiken. Ular mekkige kirishtin awwal mekkining aqsaqili we muhemmed eleyhissalamning bowisi bolghan abdulmuttelibke elchi ewetidiken. Elchi abdulmuttelibning huzurigha kélip, yemen padishahi ebrehe mekkige kirmekchi, biraq uning meqsiti siler bilen urush qilish emes, belki kebini yiqitip tashlashtur. Shunga siler qarshiliq körsetmisenglar, silerge ziyan-zexmet yetküzmeydu, dégen asasta elchilikni ada qilidu we abdulmuttelibni ebrehe bilen körüshtürmekchi bolidu. Shundaq qilip elchi ebrehege abdulmuttelibning mekkilik ereblerning aqsaqili we ésil peziletlik bir adem ikenlikini éytip uni tonushturidu. Abdulmuttelib nahayiti heywetlik we kélishken bir adem bolghanliqtin, uni körgen ebrehe uninggha alahide chong iltipat körsitip, özining textining yénida olturghuzidu we uning bilen söhbetliship, qandaqla bir telipi bolsa orundaydighanliqini éytidu. Bu waqitta abdulmuttelip padishahqa: ‏
-Sizning ademliringiz méning ikki yüz bash tögemni musadire qilip éliwaptu. Shuni manga qayturup béringlar, bashqa telipim yoq, ‏-deydu. Buni anglighan ebrehe heyran bolup, abdulmuttelibke:‏
-Ey aqsaqal! men séni xéli peziletlik, ésil adem oxshaydu, dep oylap qaptimen. Emma sen undaq emeskensen. Pütün mekkilikler we etraptiki erebler ulughlap kelgen kebini yiqitip tashlaymen dep tursam, sen uni soriwalmastin, ikki yüz tögeng bilen qalghiningni qarimamsen? ‏-deydu. Abdulmuttelib padishahqa:
‏-Tögiler manga a'it, shunga uni men qoghdishim kérek. Emma kebe allahqa a'it, uni özi qoghdaydu,‏-deydu. Shuning bilen ebrehe abdulmuttelibke ikki yüz tögisini qayturup bérishke emr qilidu we kebini yiqitish üchün yoligha dawam qilidu.”

Kebini yiqitmaqchi bolghan qoshunning aqiwiti

Yene mezkur tarix kitablirida qeyt qilinishiche, ebrehe qoshuni pillarni aldigha sélip kebini yiqitishqa kirishidu. Emma pillar kebining yénigha kélip bolup, aldigha ilgirilimestin turuwalidu. Eskerler pillarni uridu we aldigha méngishqa chaqiridu. Emma pillar turghan yéridin qozghalmaydu. Shu waqitning özide birdinla asmanda top-top qoshlar peyda bolidu we bu qushlarning herbiri aghzidin tashlar yaghdurup, ebrehe eskerlirining hemmisini halak qilip tügitidu. Shuning bilen kebe ebrehe qoshunlirining hujumidin saqlinip qalidu. Shu weqelik heqqide qur'an kerimidin munu ayet chüshidu:
“Rebbingning pil igilirini qandaq qilghanliqini körmidingmu? u ularning suyiqestlirini berbat qilmidimu? u ularning üstige top top qushlarni ewetti. Qushlar ulargha sapal tashlarni étip, ularni chayniwétilgen samandek qiliwetti.”

Bu qisside3 chong ibret bar. Biri, öz wetinige xa'inliq qilghan, düshmenler bilen hemkarlashqan satqunlar pütün insaniyetning tilida lenetke uchraydu. Yene biri, allahqa qarshi chiqqanlar ibretlik halda jazalinidu. Chünki kebe allaning ibadet üchün belgilep bergen öyidur. Uni yiqitmaqchi bolghan ebrehening nabut bolghanliqi bizge shuni chüshendürüp bériduki, allaning dini bilen oynashqanlar choqum meghlup bolidu. Hazirqi künde musulmanlarni diniy pa'aliyetlirini erkin élip bérishtin we diniy yosunda kiyinishtin tosup kéliwatqan hökümdarlar özlirining ejilining az qalghanliqini kütse bolidu. Chünki pir'ewn, qarun, ebu jehl qatarliqlarning hemmisi allaning dinigha qarshi chiqip axiri özliri meghlup bolghanlardur. Axirqi biri, meghlubiyetning asasliq sewebliridin biri ishenchning yoqilishi, rohiy meniwiyetning töwenlep kétishi we imanning ajizliqidur. Kashki, peyghember eleyhissalamning bowisi abdulmuttelibte bolghan ishench eger hazirqi musulmanlarda bolghan bolsa idi, ehwal bashqiche bolghan bolar idi, musulmanlar asarettimu qalmighan bolar idi.