Әнқәрә етиқад әркинлики мунбири хитайни, уйғурларға қойған диний чәклимилирини бикар қилишқа чақирди

Рамизан ейиниң кириши билән түркийәдики бәзи аммиви тәшкилатлар, сиясий партийиләр уйғурларниң һазирқи вәзийитини көзитишкә башлиди. Мана мушундақ бир пәйттә, уйғурлар дучар болуватқан диний бесимға кишиләрниң диққитини тартиш үчүн 27-май күни чүштә әнқәрә етиқад әркинлики мунбири әнқәрәниң мәркизигә җайлашқан абди ипәкчи бағчисида ахбарат баянати елан қилип, хитайниң уйғурларға елип бериватқан диний бесим сияситини әйиблиди. Чүштә өткүзүлгән паалийәткә мунбәргә әза тәшкилатларниң мәсуллири вә әнқәрәдики уйғурлар иштирак қилди. Қоллирида ай юлтузлуқ көкбайрақ, түрк байриқи вә үстигә әнқәрә етиқад әркинлики мунбири хети йезилған лозунка көтүрүвалған кишиләр рози ейиниң биринчи күни ахбарат хадимлириму иштирак қилған паалийәттә ахбарат баянатини оқуп өтти.

Бу паалийәт уюштурған әнқәрә етиқад әркинлики мунбири рәиси сонәр қартал әпәнди ахбарат баянатини оқуп өтти. У, мундақ деди: “қиммәтлик иштирак қилғучилар, түркийәдә вә дуняниң қәйиридә болса-болсун, дин, етиқад, пикир, пикир әркинликигә қилинған бесим вә инсанларға қарши елип бериливатқан зулумға қарши туруш мәқсити билән қурулған әнқәрә етиқад әркинлики мунбириниң 585-қетимлиқ мухбирларға баянат бериш паалийитигә хош келипсиләр.

Бу һәптидики ахбарат баянатимизда, шәрқий түркистан һәққидә тохталмақчимиз. 66 Йилдин бери коммунист хитайниң ишғали астида туруватқан шәрқий түркистанда хитайниң зулуми күнсайин күчәймәктә. Хитай бесивалған күндин бери, шәрқий түркистанни чәкләнгән районға айландурувәтти. Хитай динни әң чоң хәвп дәп көргәчкә чәклимиләрниң көпини дини етиқадқа қарши қоймақта.”

У, хитайниң уйғур мусулманларға қарши әқилгә сиғмайдиған чәклимиләрни қоюватқанлиқини баян қилип мундақ деди: “мән хитайниң уйғурларға елип бериватқан әқилгә сиғмайдиған бир қанчә чәклимисини силәр билән ортақлашмақчимән. Әрләрниң сақал қоюши чәкләнгән. Хитай уйғур ханим-қизларниң ропаш кийинишини чәклигән. Дөләт кадирлири вә дөләттин мааш еливатқанларниң өйидә қуран вә җайнамаз қоюшини чәклигән. 4-Айниң биринчи күнидин тартип бу чәклимиләр дөләт кадирлириғила әмәс, пүтүн хәлқ аммисиға қарита йүргүзүлүшкә башлиған. Той қилғанларниң диний никаһ қилиши чәкләнгән. Тамақ йейиштин бурун бисмилла дейиш, йемәктин кейин дуа қилиш чәкләнгән. Биз диний етиқад әркинлики мунбири болуш сүпитимиз билән, хитайниң уйғурларға елип бериватқан бу бесим сияситини әйибләймиз. Хитай һөкүмитиниң уйғурларға әркинлик беришини тәләп қилимиз.”

Паалийәт ахирлашқандин кейин, паалийәткә иштирак қилған кишиләргә микрофонимизни узаттуқ.

Әнқәрә етиқад мунбири әзаси һәсән чәтинқая әпәнди хитай һөкүмитини уйғурларға елип бериватқан бесим сияситини дәрһал тохтитишқа чақирип мундақ деди: “уйғурлар бизниң қериндашлиримиз. Уларниң әркинлики, уларниң диний етиқадини халиғанчә яшиши бизниңму арзуйимиз. Биз радийоңиз арқилиқ хитайни уйғурларға елип бериватқан бесим сияситини тохтитишқа чақиримиз.”

Мәзкур паалийәткә иштирак қилған әнқәрәдики йилдирим бәязит университети оқуғучиси сәлаһиддин қәшқәрли әпәнди рози ейида чәтәлдики уйғурлар рози тутуватқан болсиму, уйғур дияридики мусулманларниң рози туталмайватқанлиқини, буни җамаәтчиликкә аңлитиш үчүн бу паалийәткә қатнашқанлиқини баян қилди.

Истанбулдин келип бу паалийәткә қатнашқан уйғур мусапир мәмәт ясин әпәнди бүгүн өткүзүлгән мухбирларға баянат бериш паалийитидә оттуриға қоюлғанлар хитай қойған чәклимиләрниң һәммиси әмәсликини, пәқәтла аз бир қисми икәнликини илгири сүрди

Түркийә уйғурлар әң көп олтурақлашқан дөләтләрдин бири һәмдә уйғурлар билән қериндаш. Шуңа түрк ахбарат васитилириму уйғурларниң вәзийитини алаһидә көзитиду. 4-Айниң 1-күни аталмиш аптоном районлуқ хәлқ қурултийи тәрипидин мақулланған террорлуқ вә әсәбийликкә қарши күрәш қилиш бәлгилимиси елан қилинған кейин, түркийәдики йеңи шафақ, дуня гүндәми қатарлиқ гезитләрдә бу һәқтә мақалиләр елан қилинип, хитайниң уйғурларға елип бериливатқан диний бесим сиясити оттуриға қоюлған иди. Журналист миркамил қәшқәрли әпәнди бу рамизан ейи җәрянида түркийәдә бу хил паалийәтләрниң көпийидиғанлиқини тәкитлиди.

Әнқәрә диний етиқад әркинлики мунбири 2009-йили 5-июл вәқәсидин кейин һәр йили дегүдәк уйғурлар тоғрисида паалийәт өткүзүп кәлмәктә. Улар өткән йили хитайниң әнқәрә әлчиханиси алдида наразилиқ намайиши өткүзгән иди.