Saqchi: “Hökümetning ma'ashini alidighanla bolsa, dinim islam déyishke bolmaydu”

Xitay da'irilirining Uyghurlargha qaratqan diniy étiqad cheklime siyasetlirining da'irisi barghanche kéngiyip yenimu qattiq tedbirler bilen mejburiy ijra qiliniwatqanliqi melum.

Ilgiri hökümet xadimliri we partiye ezalirining roza tutush, namaz oqushqa oxshash adettiki diniy pa'aliyetlerni élip bérishi cheklen'gen bolsa, emdilikte da'iriler partiye ezasi yaki dölet memurlirila emes, her qandaq ma'ashliq ishchi, xizmetchilerning din'gha étiqad qilishini chekligen, bu heqte yéqinda ige bolghan uchurlardin, Uyghur éli miqyasida nopus deptiridiki diniy étiqadi dégen katekchige “Islam” dep toldurghan her qandaq bir kishining awarichilik, soruqchiliqqa uchrawatqanliqi melum.

Xitay da'irilirining yillardin buyan, Uyghur élida yürgüzüwatqan diniy siyasetliride, Uyghurlarning normal diniy étiqad pa'aliyetliriningmu türlük qattiq tedbirler arqiliq cheklen'genliki, bolupmu dinni suslashturush namidiki heriketlerde bolsa, Uyghur kadir we ishchi xizmetchilerning téximu qattiq diniy bésimgha uchrap kéliwatqanliqi hemmige melum. Yéqinda yene radiyomizgha qeshqerdin bir Uyghurning inkas qilishiche, da'iriler bir ay ilgiri mexsus uqturush chüshürüp, döletning ma'ashini alidighan her qandaq bir kishining nopus jedwilidiki “Dini” dégen katekchisini bosh qaldurushi kérekliki, eger ilgiri bu katekchige islam yaki musulman dep toldurghanlar bolsa, uni öchürüp tüzitish kirgüzüshi kérekliki, eger belgiligen möhlet ichide saqchixana we mehelle komitétliri arqiliq telep boyiche nopusqa özgertish kirgüzmigenlerning ma'ashi tutup qélinidighanliqi, éghir bolghanlargha chare qollinidighanliqi agahlandurulghan. Bu inkas qilghuchining éytishiche yene, nöwette saqchixanilar we her qaysi mehelle komitétlar nopusini özgertish resmiyiti béjirish ishliri bilen aldirash bolsa, idare, organlarda nopusigha dinim islam yaki musulman dep yézilghanlar özlirini tekshürüshke mejbur qalmaqta iken.

Biz bu uchurni delillesh üchün, aldi bilen qeshqer sheherlik hökümet erziyet ishxanisigha téléfon qilduq, téléfonni alghan nöwetchi xadim ishchi, xizmetchilerning nopusining tekshürülüwatqanliqini we nopus jedwilidiki diniy étiqadi dégen katekchige özgertish ishlirini hökümet tarmaqliri emes, belki jama'et xewpsizlik tarmaqliri mes'ul bolup bashquruwatqanliqini dégen bolsimu, bu uqturushni chüshürgen waqit we sewebler heqqide sorighan bashqa so'allirimizgha jawab bérishni ret qildi.

Biz yene, xoten sheherlik jama'et xewpsizlik idarisining siyasiy bashqarmisi bilen alaqileshtuq:
-Hazir hökümet xadimlirining nopus jedwilining diniy étiqadi dégen yérige islam dep yézilghan bolsa, uni özgertish shert boldimu hazir?

-He toghra, ishqilip, dölet ma'ashini alidighan her qandaq ademning nopusining üstige islam dinigha étiqad qilimen dep yéziwalghan bolsa özgertish kérek, ashundaq uqturush chüshürüklük, eger hökümetning ma'ashini alidighanla adem bolsa, islam dinigha étiqad qilimen dep yazmasliqi kérek, u yer aq qélishi kérek. Shexsi shirket uning sirtida.

Biz saqchidin bu uqturushning qachan chüshkenliki we nopusni teleptikidek özgertip bolush üchün qanchilik möhlet bérilgenlikini sorighinimizda, bu saqchining sezgürlüki éship“Siz néme démekchi, men sizning artuq so'alliringizgha jawab bérelmeymen maqulmu...” déginiche téléfonni üzdi.

Uyghur pa'aliyetchiliridin kanadadiki közetküchi memet toxti ependi xitay hökümitining bu tedbirige qarita köz qarashlirini bayan qilip, “Eger Uyghurlarning diniy étiqad erkinliki bolghan bolsa, héchqandaq bésimgha uchrimighan bolsa, xitayning bu tedbiri diqqet qozghimighan bolatti, chünki bashqa diniy erkinlik bar döletlerde insanlarning kimlikige diniy étiqadi kirgüzülmeydu, emma xitayning dinni tosuwatqanliqini bilginimiz üchün, bu siyasetning Uyghurlargha qaratmiliqi bar, shundaqla bu, xitay hökümitining dinsizliq teshwiqatining uzartmisi dep qaraymiz” dédi.

Memet toxti yene “Xitayning bu xil siyasetliri, dinsizlashturush siyasitidinmu halqip ketkenlik, din'gha urush achqanliqi, dinni düshmen körgenlik hésablinidu. Bu mesile diniy erkinlik mesilidin halqip ketti, chünki xitay islam dinini düshmen katégoriyesige qoyup, pütün dölet apparati, zulum méxanizmini ishqa sélip, islamiyetke urush élan qilmaqta, shunga Uyghur teshkilatlirimu bu mesilige qarita inkasi téximu yüksek we sezgür bolushi kérek” dep qaraydighanliqini otturigha qoydi.

Da'irilerning Uyghur éli miqyasida Uyghurlarning nopusidiki diniy kimlikige özgertish kirgüzüshni buyruq bilen ijra qiliwatqanliqi delillen'gendin kéyin, Uyghurlarning diniy étiqad erkinlikini öz ichige alghan insan heqliri mesililirini dunyagha anglitish we hel qilish yolliri üchün pa'aliyet élip bériwatqan dunya Uyghur qurultiyining bu uchurdin melumati bar-yoqluqini igilesh üchün, mezkur teshkilatning bayanatchisi dilshat rishitni ziyaret qilduq, dilshat ependi bu uchurdin öziningmu yéqinda xewerdar bolghanliqini, dunya Uyghur qurultiyiningmu bu mesilige jiddiy qarawatqanliqini, buni xitay da'irilirining Uyghurlargha qaratqan tazilash heriketlirining dawami dep bilidighanliqini, xitay özining we xelq'araning qanunlirigha xilap élip bériwatqan bu xil diniy étiqadni cheklesh tedbirliri xitayning Uyghurlarni idare qilishta ishenchsiz ikenlikini körsitip béridu dep qaraydighanliqini bildürdi.

Dilshat rishit ependi yene “Uyghurlarning diniy étiqadi, xitay dölitining igilik hoquqi emes, étiqad pütün dunyada hörmetke ige bolushi kérek, étiqad xitayning ichki mesilisimu emes, belki dunyawi insan heqliri mesilisi, shunga xelq'ara jem'iyet bügünki künde, xitayning Uyghurlargha qaratqan diniy étiqad cheklimisini bikar qilishi üchün jiddiy signal bérishi we bésim xaraktérlik qanun layihilerni chiqirishi kérek” dep muraji'et qildi.