Yaghliq chigishni cheklesh emeliyette örp-adetni cheklesh

Xitay hökümitining Uyghur élide dawamlashturuwatqan qanunsiz diniy pa'aliyetlerge zerbe bérish herikiti, bolupmu Uyghur élining jenubida chékidin ashqan, qanun'gha xilap, köp xil shekillerde élip bérilmaqta.

Bu xil cheklesh hetta erlerning saqal, burut qoyushini, qiz, ayallarning diniy we milliy yosunda kiyinishi we yaghliq artishini chekleshke qeder yetti. 22-May etigende atush 1-ottura mektepning qiz oqughuchiliri namayish qilip ders tashlap, da'irilerning yaghliq artishni cheklesh herikitige étiraz bildürgen. Mezkur xewer ijtima'iy alaqe wasitiliride tarqalghandin kéyin Uyghurlarda jiddiy inkaslarni qozghimaqta, gerche atush da'iriliri bundaq bir weqening bolghanliqinimu inkar qilghan bolsimu, emma téléfon ziyaretlirimiz dawamida bu weqening rast yüz bergenliki delillendi.

Yaghliq chigish Uyghur qiz, ayallar üchün milliy örp-adet, bolupmu Uyghur élining jenubidiki nahiye, yézilarda qiz, ayallar béshigha yaghliq artish aditini hazirghiche saqlap kelgen, yaghliq bir bash kiyimi süpitide kiyinish aditige singip ketken, emma yéqinqi yillarda rayonda xitay da'iriliri teripidin kücheytip élip bériliwatqan qattiq cheklesh da'irisige kirgüzgen yaghliq türliri diniy tüstiki niqab, chümbel, hisam qatarliqlardin halqip, nöwette Uyghur ayallirining ene shu kichikidin béshidin almay kéliwatqan bash yaghliqimu qattiq basturush cheklesh obyékti bolup qalmaqta. Bolupmu, ishchi, xizmetchi, oqutquchilarning we oqughuchilarning yaghliq artishi qattiq chekliniwatqanliqi melum.

Uyghur biz torining 22-may xewiride körsitishige qarighanda, qizilsu oblastliq birinchi ottura mektep da'iriliri yéqinda mexsus oqughuchilarning yaghliq artishini cheklesh toghriliq mexsus belgilime chiqarghan, mezkur belgilime qiz oqughuchilarda küchlük naraziliq qozghighan, netijide 22-may oqughuchilar mektep da'irilirining yaghliq chekligenlikige qarshi ders tashlap namayish qilghan. Mezkur xewer ijtima'iy alaqe wasitiliri arqiliq taralghandin kéyin zor ghulghula qozghidi.

Charshenbe küni junggo musulmanlar torining munazire bétide atush 1-ottura mekteptiki qiz oqughuchilarning mektep da'irilirining yaghliq chigishni chekleshke da'ir belgilimisige qarshi namayish qilip ghelibe qilghanliqigha da'ir uchur chaplan'ghandin kéyin, bu weqe xitaydiki tunggan qatarliq bashqa musulman tor qollan'ghuchiliridimu jiddiy inkas qozghighan, ular birdek, musulmanlarning insaniy hoquqi, diniy erkinliki asasiy qanunda belgilen'gen milliy örp-adet we diniy étiqadini qoghdashqa da'ir qanunlarni közge ilmay öz aldigha belgilime chiqarghan mektep mudirlirining qanuniy jazagha tartilishi kérekliki heqqide pikir bayan qilishqan.

Biz bu weqening qandaq bir terep qilin'ghanliqi heqqide melumat élish üchün atush 1-ottura mektepke köp qétim téléfon qilghan bolsaqmu, bu heqte ziyaret qilish imkaniyiti bolmidi, emma mektep yénida ashxana achidighan bireylen, atush 1-ottura mektep oqughuchilirining özining ashxanisidin tamaq yeydighanliqini, qiz oqughuchilar arisida yaghliq artidighan, artmaydighanliriningmu barliqini, oqughuchilardin shundaq bir weqening bolghanliqini anglighanliqini bildürdi.

Biz 1-ottura mektepni bashqurush da'irisige alghan tengritagh yoli ish bashqarmisigha téléfon qilduq, bir xitay xadim, bundaq bir weqeni anglimighanliqini éytqandin kéyin, yaghliq artishning rayonda cheklenmeydighanliqini tepsiliy tekitlep “18 Yashtin töwenlerning diniy pa'aliyetlerge qatnishishi cheklensimu, emma yaghliq artish cheklenmeydu, u dégen Uyghurlarning milliy örp-aditi tursa” dédi.

Ilgiri qeshqerdin ziyaritimizni qobul qilghan bir ayal kadir, da'irilerning yaghliq chigishnimu cheklishini zörüriyetsiz bir tedbir, dep tenqid qilghan idi.

Emma, Uyghur élidiki yaghliq chekleshke da'ir, yerlik tarmaqlarning chiqiriwatqan türlük belgilimiliri, Uyghurlarning milliy we diniy örp‏-adetlirige, kishilik heq-hoquqlirigha qarshi élip bériwatqan yaghliq artqan qiz -ayallarni ammiwi sorunlargha kirgüzmeslik, ularni körgen yerde mejburiy yaghliqini éliwétish, jerimane qoyush hetta tutup qélishqa oxshash chékidin ashqan kemsitish qilmishliri, Uyghurlarning naraziliqini barghanche kücheytmekte we türlük naraziliq, qarshiliq heriketlirining meydan'gha kélishige seweb bolmaqta.