“хитайда әвҗ еливатқан зор көләмлик диний зиянкәшлик” темисидики йиғинда уйғурлар мәсилиси нуқтилиқ муһакимә қилинди

Мухбиримиз әзиз
2019.03.04
diniy-erkinlik-ishliri-elchisi-sam-brownbek.jpg Америкиниң хәлқара диний әркинлик ишлири әлчиси сам бровнбәк әпәнди йиғинда сөз қилмақта. 2019-Йили 4-март, вашингтон.
RFA/Eziz

Хитай һөкүмитиниң алий рәһбәрлик һоқуқи ши җинпиңниң қолиға өткәндин кейинки хитайда барлиққа кәлгән өзгиришләрниң бири қатарида һәр заман диний әркинлик һәқлириниң қандақ тәқибләргә учрап кәлгәнлики тилға елинип кәлмәктә.

Әнә шу әһвалниң һазирқи тәрәққият басқучиға қарап чиқиш үчүн 4-март күни чүштин бурун америка дөләт мәҗлисидә “хитайда әвҗ еливатқан зор көләмлик диний зиянкәшлик” темисида доклат бериш йиғини ечилди.

Охшаш болмиған он нәччә хил диний етиқад вә кишилик һоқуқ тәшкилатиниң ортақ баш қошуши билән йеңидин вуҗудқа кәлгән “хитайдики диний етиқад һәқлирини алға сүрүш бирләшмиси” тәшкиллигән бу йиғинда ши җинпиң һакимийәт бешиға чиққандин кейин диний етиқад әркинликини чәкләп, диний җамаәткә зиянкәшлик қилишта “мәдәнийәт зор инқилаби” дәвридин буянқи әң қабаһәтлик бир дәврни яратқанлиқи, бу җәһәттә уйғурларниң әң зор бәдәл төләватқанлиқи баш тема болди. Җүмлидин уйғурлардин милйонларчә кишиниң аллиқачан диний етиқад сәвәбидин лагерларға қамалғанлиқи вә бу җайларда өзлириниң диний етиқадидин ваз кечишкә мәҗбурлиниватқанлиқи йәнә бир қетим алаһидә тәкитләнди.

Бу қетимқи йиғинға алаһидә иштирак қилған мөтивәр затларниң бири америкиниң хәлқара диний етиқад әркинлики ишлиридики баш әлчиси сам бровнбәк әпәнди иди. У йиғинда алаһидә сөз қилип диний етиқад һәқлириниң инсанийәтниң әң муһим һәқлириниң бири икәнлики, инсанларниң диний етиқадқа игә болуши яки игә болмаслиқи шу шәхсниң ихтияридики иш икәнликини, һечқандақ шәхс яки һөкүмәтниң бу һәқләргә дәхли-тәруз қилишиға болмайдиғанлиқини, җүмлидин бу һәқләрни өз қанунида рәсмий етирап қилған һәмдә бу һәқтики хәлқаралиқ әһдинамиләргә имза қойған хитай һөкүмитиниң әмдиликтә ашкара һалда бу һәқләрни тәқиб қилишиға сүкүт қилишқа болмайдиғанлиқини тәкитлиди.

Шу қатарда сөзгә чиққанлардин пенсийәгә чиққан сабиқ дөләт мәҗлиси әзаси франк волф әпәнди һаяҗан ичидә охшаш болмиған диний етиқад җамаитиниң залим һөкүмәтниң диний зулумиға қарши бир яқидин баш чиқарғанлиқини қизғин алқишлиди. У нөвәттә диний зулум сәвәбидин милйонлиған уйғурниң лагерларға нәзәрбәнд қиливетилгәнликини, һазир бу тутқунлар арисида нурғун сандики уйғур гөдәклириниң барлиқини ейтип келип хитай һөкүмитиниң әмдиликтә чәтәлләрдә куңзи институти бәрпа қилиш намида компартийәниң мушу хилдики залимлиқ идийәсини дуняға тәрғиб қиливатқанлиқини, бу орунларда уйғурларниң вәкиллири яки башқа диний җамаәтниң вәкиллири сөз қилишқа тәклип қилинмиса бундақ институтларни америка туприқидин қоғлап чиқириш лазимлиқини ейтқанда залда гүлдүрас алқиш садаси яңриди.

Бу қетимқи йиғинда нуқтилиқ муһакимә қилинған йәнә бир мәсилә уйғурлар дуч келиватқан диний зулумларни иҗра қилғучи хитай әмәлдарларни җазалаш һәмдә хитай һөкүмити иҗра қиливатқан залим сиясәтләргә һәмдәмдә болуватқан америка ширкәтлирини тәкшүрүш мәсилиси болди. Вашингтондики “уйғур кишилик һоқуқ қурулушиниң ташқи ишлар директори луиза грев ханим бу һәқтә мәхсус сөз қилип, “йәр шари магнетиски қануни” ни уйғурлар дияридики бир түркүм хитай әмәлдарлириға тәтбиқлаш һәққидә америка ташқи ишлар министири майк помпейо вә америкиниң малийә министири стевен мнучинға бу һәқтә мәхсус мәктуп йоллиғанлиқини, мәзкур қанунни иҗра қилишниң вақти кәлгәнликини йәнә бир қетим тәкитлиди.

Йиғинда бир қисим уйғур гуваһчилар, шундақла сабиқ хитай сақчиси, фалунгоңчилардин йеқинда хитай түрмисидин қоюп берилгәнләр гуваһлиқ берип хитайдики диний зиянкәшликниң тәпсилий әһвалидин мәлумат бәрди.

Бу қетимқи йиғинниң тәпсилатиға қизиқсаңлар диққитиңлар әтики программимизда болсун.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.