Misirdiki Uyghurlar iztirap chekmekte (2)

Igilinishiche, yéqindin buyan Uyghur élidiki xitay da'irilirining misirda din öginiwatqan oqughuchilargha ularning a'ilisi arqiliq derhal yurtigha qaytip kélishni uqturup bésim we tehdit ishlitishke bashlighan shundaqla buning peqet xitay pasportidiki Uyghur oqughuchilarghila qaritilghanliqi hemde buning Uyghur élidiki yerlik da'irilerning yapta we wasitilik élip bériwatqan tedbiri ikenliki delillendi. Da'irilerning Uyghur oqughuchilarni tehdit sélip qayturup kétish tedbirlirining, qaysi kesipte oquwatqan bolushidin qet'iy nezer, barliq döletlerdiki Uyghur oqughuchilargha kéngeytilgenlikimu melum bolmaqta. Shu xil bésim we tehdit tesiride misirdin yurtigha qaytqan bezi Uyghur oqughuchilarning bolsa iz-dériki bolmaywatqanliqi, hetta tutqun qiliniwatqanliqigha oxshash uchurlar oqughuchilar arisida chongqur endishe we yaman tesirlerni peyda qilmaqta.

Xitay da'irilirining misirda oquwatqan Uyghurlarni kéler ayning 20-künigiche yurtigha qaytip kélishi heqqidiki agahlandurushi misirdiki,bolupmu el ezher uniwérsitétida diniy kesiplerde oquwatqan Uyghur oqughuchilarning hemmisige dégüdek, ularning a'ilisi arqiliq yetküzülgenliki we bu bésim bilen köp sandiki oqughuchilarning bisatini sétip, ijare alghan öylirini ötküzüp, misirdin ayrilishqa mejbur bolghanliqi melum boldi. Radi'omizgha misir qahirediki eyyin shemis uniwérsitétida dindin bashqa kesipte oquwatqan bir Uyghur oqughuchining melumat yetküzüshiche, Uyghur élidin kélip mushu mektepte oquwatqan tunggan oqughuchilar hemde “Junggoluq oqughuchilar uyushmisi” gha eza sanaqliq Uyghur oqughuchilardin bashqa, bu mektepte oquwatqan barliq kesiplerdiki Uyghur oqughuchilarghimu ularning ata-anisi arqiliq derhal yurtqa qaytip kélish heqqide agahlandurulghan.

Gerche qahirediki xitay elchixanisi we yaki misir da'iriliri yaki ular oquwatqan mekteplerdin bu Uyghur oqughuchilarni omumyüzlük qayturush heqqide mexsus uqturush tarqatmighan bolsimu,emma oqughuchilar xitay elchixanisining Uyghur oqughuchilarning misirda dawamliq oqush we turush resmiyetlirini béjirip bérishni ret qiliwatqanliqini inkas qilghan idi. Bu heqte melumat élish üchün qahirediki xitay elchixanisi bilen bir qanche kündin buyan alaqilishishke tirishqan bolsaqmu, emma téléfonimiz élinmidi. Biraq bügün xitay elchixanisi qurghan misirdiki “Junggoluq oqughuchilar birleshmisi” ning re'isi bay kéchéng ziyaritimizni qobul qildi. U misirda oquwatqan Uyghur oqughuchilarning yurtigha qaytishi heqqide elchixana we yaki oqughuchilar uyushmisining héchqandaq uqturush tarqatmighanliqini éytti we uyushmidiki Uyghur oqughuchilarning qaytqanliqini anglimighanliqini bildürdi.

Xitay pasporti bolghan Uyghur balilarning hemmisi dégüdek oqushtin toxtap yurtigha qaytiwatqanliqidek ehwaldin xewiri bar-yoqluqini sorighinimizda, u “Buning biz bilen, yeni uyushmimiz we elchixana bilen alaqisi yoq, bu pütünley shinjang yerlik organlirining ishi bolushi mumkin” dégen jawabni berdi.

Misirda “Kéteymu? qalaymu?” dégen so'allar arisida ümidsizlik, ghem-endishe ichide iztirap chékiwatqan Uyghur oqughuchilarni ikkilendürüwatqan nerse we ularni qiynawatqini, ularning ata-anisining görüge élinishi shundaqla yurtigha qaytqan sawaqdash we yataqdashlirining ün-tinsiz yoqap kétishi bolup, öz yataqdashlirining qaytqandin kéyin yoqap ketkenlikidin endishe qilip, mektep we qahirediki munasiwetlik orunlargha Uyghur oqughuchilarning xitayning tehditi hem xeter astida ikenlikini anglitishqa urun'ghan bolsimu héchbir netije bolmighandin kéyin xelq'araliq axbaratning diqqitini qozghash we insan heqlirige köngül bölidighan dunya jama'itining diqqitini tartish üchün radi'omizgha uchur yetküzgen bir qiz oqughuchining déyishiche, uning ata-anisi we bashqa uruq-tughqanliri “Perzentingni qanunsiz dinda oquttung, uni iqtisad bilen teminliding, yardem qilding, qolliding” dégendek jinayetler artilip xitay saqchiliri teripidin tutqun qilin'ghan. U, yéqindin buyan özining we bashqa Uyghur oqughuchilarning ehwalini mektep we misirdiki orunlargha anglitishqa tirishqan bolsimu, ularni qayil qilalmighan. U bu jeryanda misir hem ereb jama'itining xitayning Uyghurlargha zulum qiliwatqanliqi we buning sewebliridinmu xewiri yoqluqi shuningdek ularning peqetla xitay hakimiyitining teshwiqatigha ishinidighanliqini hés qilghan we epsuslan'ghan.

Chet'ellerdiki Uyghur jama'iti arisida misirda oquwatqan Uyghurlar oqughuchilar sanining yéqinqi ikki-üch yilda 5-6 minggha yetkenliki, ularning asasen qeshqer, atush, xoten we aqsu qatarliq jenubtiki yurtlardin kélip el ezher qatarliq diniy uniwérsitétlarda oquwatqanliqi tilgha élinmaqta. Emma uchur yetküzgen bu qizning déyishiche, el ezher uniwérsitétida ilim tehsil qiliwatqan oqughuchilar asasen yurtigha qaytip bolghan we ketkenlirining xewiri kelmigen. Hazir misirda ikkilinip turuwatqan Uyghur balilardin oghullarning ehwalidin anche xewiri bolmisimu emma hazir misirda özige oxshash ikkilinip turuwatqan 100 etrapida qiz qalghan.

Bu qiz axirida yene el ezherde 5-ayning 25‏-küni yazliq tetil qoyup bérilidighanliqi, misirdiki Uyghur oqughuchilarni xatirjem oquydighan shara'itqa ige qilmighanda, misirda qalghan Uyghur oqughuchilarning tehdit astida, iqtisadiy kirimi üzülgen bir weziyette qélip, tetildin kéyin omumyüzlük téximu qiyin bir ehwalgha yüzlinidighanliqini bildürdi.