Шаяр наһийәсидики мәсчитләрдә хитай дөләт байриқини есиш тәләп қилинған

Йеқиндин буян ақсуниң шаяр наһийисидә йәрлик уйғурларға болған сиясий бесимниң һәссиләп күчәйгәнлики һәтта мәсчитләргә хитай дөләт байриқини есиш тәләп қилинғанлиқи мәлум болмақта.

Шаяр, тоқсу вә ақсу шәһири вәзийитини яхши билидиған бир уйғур яш йеқинда радиомиз зияритини қобул қилип, мәсчитләргә мәҗбурий һалда хитайниң дөләт байриқиниң есиливатқанлиқини тилға алди:
“мәсчитләрдә бирдәк байрақ есиш тәләп қилинмақта. Худди мәктәпләрдә чоқум дөләт байриқи есиш шәрт қилинғинидәк, мәсчитләрниң һойлисиға төмүрдин түврүк бекитип байрақ есилмақта. Бу һәқтә мәхсус бәлгилимә чиқардиму-йоқ, билмидим, әмма бир кечидила мәсчиткә байрақ асисән, қәсәм қилип туруп намаз оқуйсән дегәндәк буйруқлар пәйда болушқа башлиди. Мән һазир 5 вақ намазни өйдә оқушқа мәҗбур болдум, пәқәт җүмә намизинила мәсчиттә оқуймән. Немишқа десиңиз, бири, чәклимә көпийип кәтти, йәни бири, һәр қетим мәсчиткә кирсәк кимликимиз тәкшүрүлиду вә тизимға алдуримиз. Хатирҗәм намаз оқуғили яки тәблиғ аңлиғилиму болмайду.”

У, мәсчитләргә байрақ асидиған ишниң ақсу вилайити тәвәсидики шәрқий 3 наһийәдә мәҗбурий иҗра қилиниватқанлиқини, буни башқа вилайәтләрдин аңлап бақмиғанлиқини тәкитлиди. Шуниң билән бир вақитта йәнә мәсчиткә кирип намаз оқуғучиларниң кимлики бирдәк тәкшүрүлүп, тизимға елинидиғанлиқини илгири сүрди:
“шаяр наһийиси ақсу вилайитидики түзүмлири башқа наһийәләргә охшимайдиған алаһидә бир җай. Бу йәр чегра район әмәс, лекин башқуруш түзүми чегра наһийәләргә қариғанда нәччә һәссә чиң. Һәммә ишта өзиниң йәрлик бәлгилимиси бойичә иш қилиду. Мәсчиткә байрақ асидиған ишму һәммидин бурун шаярда йолға қоюлди. Башқа вилайәтләрдә бу әһвални аңлап бақмидим.”

У йәнә һәрқайси наһийәләрдин ақсу шәһиригә қатнайдиған йолучилар аптобуслириниң қаттиқ тәкшүрүлидиғанлиқини, һәтта мевә ақлашқа ишлитидиған кичик қәләмтирачларниңму мусадирә қилинидиғанлиқини тилға алди:
“ақсу шәһиригә киридиған стереолуқ көврүкниң қешида аптобусларни тәкшүридиған понкит бар. У йәрдә аптобусниң һәммә йерини тәкшүриду. Тиғлиқ әсвабларни, һәтта мевә-чевә ақлашта ишлитидиған кичик қәләмтирачлиримизниму мусадирә қиливалиду.”

Шиветсийә уйғур комитетиниң рәиси абдушүкүр самсақму бу һәқтә зияритимизни қобул қилди. У йеқиндин буян киндик қени төкүлгән юрти шаярдики җиддий вәзийәткә диққәт қиливатқанлиқини, даириләрниң шаярдики мәсчитләргә байрақ есишни бәлгилигәнликини әскәртип өтти:
“мәнму йеқинда бу иштин хәвәр таптим. Шаярдики мәсчитләргә байрақ есишни тәләп қипту. Бу хитай һөкүмитиниң һәтта мәсчитләрдики таәт-ибадәтләрниму қизил байрақ астида башқуримиз дегинидин башқа нәрсә әмәс. Мәсчит сиясий сәһнә әмәс, бәлки аллаһға ибадәт қилидиған муқәддәс җай. Мәсчиткә байрақ есишниң өзи әмәлийәттә ислам дининиң қаидә-пиринсиплириғиму хилап.”

У йеқинда, шаяр наһийәсиниң даимий ишларға мәсул йеңидин тәйинләнгән хитай муавин һакиминиң бир йиғинда төвәндики сөзни қилғанлиқини илгири сүрди:
“йеқинда аңлишимчә, шаяр наһийәсигә йеңидин тәйинләнгән хитай һаким сөз қилип, наһийә тәвәсидә бешиға узун яғлиқ салидиған яки йүзини орайдиған бирму аялни яки сақал қойидиған бирму әр кишини қалдурмаймән дәп җар саптумиш…”

Ахирида у, ақсуниң шәрқий 3 наһийәсиниң, болупму шаяр наһийәсиниң сиясий җәһәттики сәзгүр район болуп қелишниң сәвәблири үстидә тохтилип мундақ деди:
“ақсуниң шәрқий 3 наһийәсиниң, болупму шаяр наһийәсиниң сиясий җәһәттин шунчилик сәзгүр болуп кетишиниң бирмунчә сәвәблири бар. Биринчидин, шаяр, тоқсу вә куча наһийәлириниң йәрлири мунбәт, илгири нурғун ешинча йәрләр бар иди. Һазир бу йәрләрниң көп қисми хитай көчмәнлири тәрипидин игиливелинди. Йәрлик уйғурларниң күни барғансери тәсләшти. Бу һал уйғурларниң қаршилиқини кәлтүрүп чиқарған. Иккинчидин, шаяр қатарлиқ 3 наһийәдә тарихтин буян диний етиқад күчлүк, адәмлири өм, оқуған адәмлири нисбәтән көпрәк җайлар һесаблиниду. Хитай һөкүмитиниң диний җәһәттики бесим сиясити әң алди билән бу йәрдики кишиләрниң қаршилиқини кәлтүрүп чиқарған. Ундин башқа, хитай һөкүмитиниң һәр җәһәттики бесим сиясити бу җайлардики хәлқниң қаршилиқ көрситиш роһини күчәйткән.”