Shayar nahiyesidiki meschitlerde xitay dölet bayriqini ésish telep qilin'ghan

Yéqindin buyan aqsuning shayar nahiyiside yerlik Uyghurlargha bolghan siyasiy bésimning hessilep kücheygenliki hetta meschitlerge xitay dölet bayriqini ésish telep qilin'ghanliqi melum bolmaqta.

Shayar, toqsu we aqsu shehiri weziyitini yaxshi bilidighan bir Uyghur yash yéqinda radi'omiz ziyaritini qobul qilip, meschitlerge mejburiy halda xitayning dölet bayriqining ésiliwatqanliqini tilgha aldi:
“Meschitlerde birdek bayraq ésish telep qilinmaqta. Xuddi mekteplerde choqum dölet bayriqi ésish shert qilin'ghinidek, meschitlerning hoylisigha tömürdin tüwrük békitip bayraq ésilmaqta. Bu heqte mexsus belgilime chiqardimu-yoq, bilmidim, emma bir kéchidila meschitke bayraq asisen, qesem qilip turup namaz oquysen dégendek buyruqlar peyda bolushqa bashlidi. Men hazir 5 waq namazni öyde oqushqa mejbur boldum, peqet jüme namizinila meschitte oquymen. Némishqa désingiz, biri, cheklime köpiyip ketti, yeni biri, her qétim meschitke kirsek kimlikimiz tekshürülidu we tizimgha aldurimiz. Xatirjem namaz oqughili yaki tebligh anglighilimu bolmaydu.”

U, meschitlerge bayraq asidighan ishning aqsu wilayiti tewesidiki sherqiy 3 nahiyede mejburiy ijra qiliniwatqanliqini, buni bashqa wilayetlerdin anglap baqmighanliqini tekitlidi. Shuning bilen bir waqitta yene meschitke kirip namaz oqughuchilarning kimliki birdek tekshürülüp, tizimgha élinidighanliqini ilgiri sürdi:
“Shayar nahiyisi aqsu wilayitidiki tüzümliri bashqa nahiyelerge oxshimaydighan alahide bir jay. Bu yer chégra rayon emes, lékin bashqurush tüzümi chégra nahiyelerge qarighanda nechche hesse ching. Hemme ishta özining yerlik belgilimisi boyiche ish qilidu. Meschitke bayraq asidighan ishmu hemmidin burun shayarda yolgha qoyuldi. Bashqa wilayetlerde bu ehwalni anglap baqmidim.”

U yene herqaysi nahiyelerdin aqsu shehirige qatnaydighan yoluchilar aptobuslirining qattiq tekshürülidighanliqini, hetta méwe aqlashqa ishlitidighan kichik qelemtirachlarningmu musadire qilinidighanliqini tilgha aldi:
“Aqsu shehirige kiridighan stéré'oluq köwrükning qéshida aptobuslarni tekshüridighan ponkit bar. U yerde aptobusning hemme yérini tekshüridu. Tighliq eswablarni, hetta méwe-chéwe aqlashta ishlitidighan kichik qelemtirachlirimiznimu musadire qiliwalidu.”

Shiwétsiye Uyghur komitétining re'isi abdushükür samsaqmu bu heqte ziyaritimizni qobul qildi. U yéqindin buyan kindik qéni tökülgen yurti shayardiki jiddiy weziyetke diqqet qiliwatqanliqini, da'irilerning shayardiki meschitlerge bayraq ésishni belgiligenlikini eskertip ötti:
“Menmu yéqinda bu ishtin xewer taptim. Shayardiki meschitlerge bayraq ésishni telep qiptu. Bu xitay hökümitining hetta meschitlerdiki ta'et-ibadetlernimu qizil bayraq astida bashqurimiz déginidin bashqa nerse emes. Meschit siyasiy sehne emes, belki allahgha ibadet qilidighan muqeddes jay. Meschitke bayraq ésishning özi emeliyette islam dinining qa'ide-pirinsiplirighimu xilap.”

U yéqinda, shayar nahiyesining da'imiy ishlargha mes'ul yéngidin teyinlen'gen xitay mu'awin hakimining bir yighinda töwendiki sözni qilghanliqini ilgiri sürdi:
“Yéqinda anglishimche, shayar nahiyesige yéngidin teyinlen'gen xitay hakim söz qilip, nahiye teweside béshigha uzun yaghliq salidighan yaki yüzini oraydighan birmu ayalni yaki saqal qoyidighan birmu er kishini qaldurmaymen dep jar saptumish…”

Axirida u, aqsuning sherqiy 3 nahiyesining, bolupmu shayar nahiyesining siyasiy jehettiki sezgür rayon bolup qélishning sewebliri üstide toxtilip mundaq dédi:
“Aqsuning sherqiy 3 nahiyesining, bolupmu shayar nahiyesining siyasiy jehettin shunchilik sezgür bolup kétishining birmunche sewebliri bar. Birinchidin, shayar, toqsu we kucha nahiyelirining yerliri munbet, ilgiri nurghun éshincha yerler bar idi. Hazir bu yerlerning köp qismi xitay köchmenliri teripidin igiliwélindi. Yerlik Uyghurlarning küni barghanséri tesleshti. Bu hal Uyghurlarning qarshiliqini keltürüp chiqarghan. Ikkinchidin, shayar qatarliq 3 nahiyede tarixtin buyan diniy étiqad küchlük, ademliri öm, oqughan ademliri nisbeten köprek jaylar hésablinidu. Xitay hökümitining diniy jehettiki bésim siyasiti eng aldi bilen bu yerdiki kishilerning qarshiliqini keltürüp chiqarghan. Undin bashqa, xitay hökümitining her jehettiki bésim siyasiti bu jaylardiki xelqning qarshiliq körsitish rohini kücheytken.”