Uyghur jem'iyitide xelq'arada tenqid qiliniwatqan “Térrorluq we diniy esebiylik” idiyisi mewjutmu?

Shiwétsiyede yashawatqan diniy ziyaliy abdulla ehed xoten wilayetlik millet-din ishliri idarisidiki kadirlar teripidin élan qilin'ghan “Xotendiki qérindashlar, biz diniy esebiylikke qachan'ghiche yol qoyimiz?” namliq ochuq xetke qarita öz köz qarishini bayan qildi.

Xoten wilayetlik atalmish millet-din ishliri komitétidiki kadirlar namida 2014-yili 6-ayning 12-küni élan qilin'ghan “Xotendiki qérindashlar, biz diniy esebiylikke qachan'ghiche yol qoyimiz?” namliq ochuq xet idare organning resmiy mes'ulining namida emes, alte xitay, yette Uyghur namidin élan qilin'ghan bolup, xitay da'iriliri dawa qilghandek, Uyghur jem'iyitide “Térrorluq we diniy esebiylik” idiyisi zadi mewjutmu emesmu? bügünki künde xelq'arada tenqid qiliniwatqan “Térrorluq we diniy esebiylik” idiyisining xelq'arada birlikke kelgen ölchimi bilen xitay da'iriliri Uyghurlargha qarshi dawa qilghan atalmish “Térror, üch xil küch” uqumining ölchimi arisidiki perqler nede? islam dunyasida teshebbus qiliniwatqan “Dinda otturahal yol tutush” yüksek idiyisi bilen xitay da'iriliri teshwiq qiliwatqan “Jem'iyettiki qoyuq diniy keypiyatni ajizlitish” mahiyette até'izm tetür teshwiqatining oxshashmaydighan terepliri qaysi?

Diniy ziyaliy abdulla ehed yuqiridiki so'allargha jawab bérip mundaq dédi: ‏derweqe, Uyghurlar ming yildin biri étiqad qilip kéliwatqan islam dini bolsa tinchliqni teshebbus qilidighan, tinchliqni söyidighan we uni qedirleydighan hemde milliy kéngeymichilik we qoshna döletlerge tajawuz qilip bésiwélishni, mustebitlik tüzümni, até'izm-xudasizliq idiyisini küchlük tenqid qilidighan bir din. “Qur'an kerim” barliq étiqadchilarning emel qilidighan heriket mizani bolup, u tinchliqqa chaqiriq qilip, zorawanliqqa, istibdat tüzümge qarshi turidu. Barliq hayatliqqa hörmet qilidu, musulmanlar bilen tinch ötüshni xalighan gheyriy musulmanlar ara hemde oxshimighan milletler öz-ara, inaq-ittipaq ötüshni teshebbus qilidu. Shundaqla xitay da'irilirige oxshash até'izm bayriqini kötürüwélip yéqin qoshnisi bolghan sherqi türkistan'gha, tibetke tajawuz qilip kirip ularning dinini, erkinlikini boghup, kommunizm xudasizliq idiyisini yerlik ammigha mejburiy téngip, ménge yuyush tetür inqilabi qozghighan, ammining étiqadi, tebi'iy bayliqi, milliy kimliki, medeniyiti, örp-aditige arilishiwélip, xelqining hayatigha tehdit séliwatqan tajawuzchiliqqa qarshi küresh qilishnimu buyruydu.

Muqeddes “Qur'an kerim” de mundaq déyilidu: “I möminler! islam dinigha pütünley kiringlar (yeni islam dinining pütün ehkamlirigha boysununglar, bezi ehkamlirigha emel qilip, bezi ehkamlirini terk etmenglar), allagha ishenmeydighan sheytanning yollirigha (we ighwasigha) egeshmenglar, sheytan silerge heqiqeten ashkara düshmendur (2-süre beqere 208-ayet)”؛ “Yaxshi ishqa we teqwadarliqqa yardemlishinglar, gunahqa we zulumgha yardemleshmenglar”(5-süre ma'ide 2-ayetning bir qismi)؛ “I insanlar! silerni biz heqiqeten bir er, bir ayaldin, (adem bilen hewwadin ibaret) bir ata, bir anidin yarattuq, öz-ara tonushushunglar üchün silerni nurghun millet we uruq qilduq(49-süre hujrat 13-ayetning bir qismi)”.

Diniy ziyaliy abdulla ehed “Emeliyette, sherqi türkistanliqlar héch bir zaman xitayning birer ghérich zéminini bésiwalmidi belki yoqitip qoyghan dölitini eslige keltürüsh, tajawuzchi xitaylarni qoghlap chiqirish üchün herxil qarshiliqlarni bildürdi. Xelq'aradiki köp sanliq döletler étirap qilghinidek, sherqi türkistanliqlar élip bériwatqan qarshiliq bildürüsh herikiti “Térrorluq, zorawanliq” herikiti bolmastin, belki erkinlik, azadliq urushi, bu urush taki xitay da'iriliri sherqi türkistanni tashlap öz yurtlirigha chékinip chiqip ketken'ge qeder dawamlishidu” dep körsetti.

U sözide, mezkur heriketlerning térrorluq bilen héch bir alaqisi yoqluqini, Uyghur jem'iyitide bügünki künde xelq'arada tenqid qiliniwatqan “Térrorluq we diniy esebiylik” idiyisi mewjut emeslikini, xitay da'irilirining kommunizm xudasizliq idiyesining islam idiyisi bilen tamamen bir-birige qarshiliqini, shunga ular partiye ezalirining din'gha choqunmasliqini, roza, namazgha oxshash diniy pa'aliyetke qatnashmasliqini telep qilidighanliqini eskertip ötti.

Abdulla ehed sözide “Ejeba, xitay da'irilirining qur'andin ayetni öz xahishiche xalighan orunda burmilap delil keltürüwatqanliqini, xitay da'irilirining siyasiy menpe'itige toghrilap tepsir qiliwatqan, kolléktip sepsete yéziwatqan bezi mollilar bilmesmu? alladin qorqmighan bu mollilar dozaxtinmu qorqmaydu. Islam dini bilen kommunizm idiyisining bir-birige tamamen qarmu-qarshiliqini bilip turup, islamni xitay da'irilirining mustemlikisini mustehkemlesh üchün xizmet qilghanlar-dunya we axirette allaning ghezipige yoluqup halak bolghuchilardur” dep körsetti.