Siyasiy qanun bashqarmisi xadimi: “18 Yashqa toshmighan baligha her qandaq diniy terbiye qilghan ata-ana jazalinidu”

Ötken hepte Uyghur aptonom rayon da'iriliri 2006‏-yili chiqirilip ijra qiliwatqan “Diniy ishlar bashqurush nizami” gha özgertish kirgüzüp,balilirini diniy pa'aliyetlerge righbetlendürgen, qiziqturghan yaki qistighan ata-anilarning jazalinidighanliqi eskertilgen. Bu belgilime bu yil 1-noyabirdin bashlap küchke ige bolidiken.
Buning aldida da'irilerning yéngi oqush mewsumi bashlinishtin ilgiri balilarning a'ile diniy muhitini igileshni meqset qilghan jedwel tarqitip, ray sinash élip barghanliqimu ashkarilan'ghan idi. Biz Uyghur élidiki munasiwetlik da'irilerdin yéngi belgilime boyiche, zadi qaysi xildiki diniy terbiyilerning jazalinish katégoriyesige kiridighanliqi we qandaq jazalinidighanliqi heqqide yenimu tepsiliy melumat élish üchün tirishtuq.Bu heqte qeshqer ma'arip siyasiy qanun bashqarmisi xadimi muxbirimizgha: “18 Yashqa toshmighan baligha her qandaq diniy terbiye qilghan ata-ana jazalinidu” dep jawab bergen.

Uchurlarda körsitilishiche 1-noyabirdin bashlap Uyghur diyarida resmiy yürgüzülidighan dinni bashqurushqa da'ir yéngi nizamnamide éniq qilip “Ata-anilarning ösmürlerni diniy pa'aliyetlerge qatnishishqa teshkillishi, jelp qilishi yaki zorlishigha ruxset qilinmaydu” dep belgilen'gen. “Herqandaq teshkilat yaki shexsning mushu xildiki pa'aliyetlerni bayqighan haman tosush yaki jama'et xewpsizlik organlirigha melum qilish mejburiyiti bar” dégen maddilarmu bar.

Bu xewer chet'el axbarat wasitiliridimu inkas qozghap xitay da'irilirining Uyghur élidiki ösmür-balilar toghriliq yéngi diniy belgilimiside ata-anilarning tehdit nishani qilin'ghanliqini izahlighan idi. “El jezire xewerliri”, roytéris agéntliqi, “Hindistan téz poyizi” qatarliq axbarat wasitiliri buni xitayning asasiy qanundiki puqralarning diniy étiqad erkinliki heqqidiki maddilargha sélishturghan. Shuning bilen birge, “Xitay hökümiti ösmürlerning diniy pa'aliyetlerge qatnishishini men'i qilghan, yéqinqi birnechche yilning ichidila yerlik da'iriler shinjang tewesidiki yoshurun diniy mekteplerning hemmisini dégüdek yoqatqan bolsimu, shinjang teweside heq-hoquqlarning herqandaq shekildiki depsende qilinish ehwalining mewjutluqini inkar qilip kelmekte” dep izahlighan we bu belgilimining xitayning yillardin béri Uyghurlargha diniy jehettin bésim salmighanliqi heqqidiki özini aqlishi bilen bir-birige zit ikenliki eskertilgen.

Chet'ellerdiki uchur wasitiliride bu yéngi belgilime “Insan heqlirining depsende bolushidiki yene bir türlük hadise” dégen mulahiziler otturigha qoyuldi. Bu belgilimining Uyghurlarda naraziliq we endishilerni meydan'gha keltürüwatqanliqi inkas qilinmaqta.

Hemmige melum bolghandek, xitayda bolupmu, Uyghur élide oqughuchilarning we 18 yashqa toshmighanlarning namaz oqushi, roza tutushi, meschitlerge kirishi qanunsiz qilmish dep békitilip, yerlik belgilimiler arqiliq cheklinip kélin'gen idi. Bu yéngi belgilimidin yenimu konkrét halda mektep yéshidiki ösmürlerge ata-anilarning herqandaq shekilde we usulda diniy terbiye bérishige bolmaydighanliqi, shundaqla ösmürlerni diniy terbiyege qiziqturghuchi ata-anilarning saqchi organlirigha melum qilinidighanliqi qatarliq ata anilargha qaratqan chekleshning yenimu konkirétlashturulghanliqini körüwalghili bolidiken. Belgilime boyiche a'ilidiki qandaq ish pa'aliyetlerning buningdin kéyin jaza da'irisige kiridighan nizamgha xilap heriketler bolidighanliqi heqqide yenimu tepsiliy melumat élish üchün bashta bir qanche saqchi organlirigha téléfon qilip sinap körduq, emma uda ret qilishqa uchriduq. Axiri ürümchi sheherlik ma'arip idarisining bir Uyghur mes'uligha qaratqan téléfonimiz ulandi emma u Uyghurmu ziyaritimizni “Men bu heqte sizge jawab bérelmeymen” dep keskin ret qildi :

Aqsu sheherlik ma'arip idarisi siyasiy qanun bashqarmisi xadimi téléfonni aldi we yéngi nizam boyiche, “18 Yashqa toshmighan baligha her qandaq diniy terbiye qilghan ata-ana jazalinidu” dep éniq pozitsiye bildürdi. Uning sherhilishiche, hetta desturxan'gha du'a qilishtek her qandaq musulman a'ilisining kündilik hayatighimu singip ketken adetlirigiche shu xildiki cheklinidighan diniy terbiye katégoriyesige kiridiken.

Bu xadimdin “Undaqta musulman bolghan Uyghurlar her waq tamaqta du'a qilidu, du'a qilish üchün balisigha birer süre ögitishi kérektu,bumu jaza katégoriyesige kiremdu?” dep soriduq, u ikkilenmestin qet'iy halda, “Elwette kiridu” dep jawab berdi. U bizning so'alimizgha dawamliq jawab bermey qopalliq bilen téléfonni qoydi.

Bu heqte pikir bayan qilghan dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isliridin perhat muhemmidi ependi xitay da'irilirining yéngidin Uyghur yash-ösmürlerge we ularning ata anilirigha qaritilghan bu diniy chekleshlerning, peqet yéngi bashliq almashqandin kéyin otturigha chiqqan bir cheklesh bolupla qalmastin, belki xitay hökümitining istratégiyilik halda élip bériwatqan Uyghurlarni öz dini we milliy kimlikliridin yiraqlashturup assimilyatsiye qilish qedimini yenimu tézletkenliki, Uyghurlarning he -hoquqlirining xitayning atalmish qa'ide qanunlarni tüzüp depsende qiliwéridighan bir erzimes halgha kélip qalghanliqining béshariti dep qaraydighanliqini bildürdi.

Perhat ependining qarishiche yene, bu yéngi belgilimining otturigha chiqishi hergizmu tasadipiy emes chünki buningdin ikki aylar awwal da'irilirining jay jaylardiki mektep balilirigha a'ile diniy muhitini tekshürüsh heqqidiki jedwelni tarqitishining özidila “Buning aldin uchur toplap, statistikiliq teyyarliq körüp, Uyghurlarning yashash usulini özgertmey turup ularning eqidisini özgertelmeydighanliqini éniq jezm qilghandin kéyin alghan jiddiy tedbiri” dégen perezlirini otturigha qoyidu.

Derweqe ikki ay ilgiri da'iriler oqughuchilar arqiliq ularning a'ilisining diniy muhitini tepsiliy igilimekchi boluwatqanliqi ashkarilan'ghan idi. Qeshqerning bir bashlan'ghuch mektepni püttürüp, ottura mektepke chiqish aldida turghan bir Uyghur qizi we xotenning lop nahiyisidiki bir bashlan'ghuch mektepning amanliq xadimi qatarliq ziyaritimizni qobul qilghan amma oqughuchilarning a'ilisining diniy étiqad ehwalini tekshürüsh jedwili Uyghur we xitayche ikki xil tilda chüshkenlikini delilligen idi.

Yeni igilishimizdin melumki, bu yil yazliq tetildin bashlap rayondiki her qaysi ottura, bashlan'ghuch mektep we aliy mekteplerde siyasiy -idiye we exlaq arqiliq adem terbiyeleshtin ibaret asasiy meqsetni chöridep, bid'etchilikke qarshi turup, diniy esebiylik we “Üch xil küch” ning mekteplerge singip kirishning aldini élish namida oqughuchi we oqutquchilargha terbiye élip bérilghan.

Bulardin bashqa yene bayriqi roshen, meydani mustehkem halda “Üch xil küch” ke qarshi turup, esebiylikni tügitish, milletler ittipaqliqini qoghdap, idé'ologiye saheside bölgünchilikke qet'iy qarshi turush heqqidiki qesemnamilerge qol qoyghuzulghandin bashqa yene a'ile, diniy étiqad we pa'aliyet ehwalliri heqqide so'allargha jawab bérish telep qilin'ghan jedwel tarqitilip keng kölemlik ray sinash élip bérilghan idi.

Jedwelge “Öyde namaz oquydighanlar barmu? saqal qoyghan, hésablan'ghanlar barmu? qandaq diniy pa'aliyetler bilen shughullinidu? öyingizde diniy kitab, matériyallar barmu?” dégendek téximu tepsiliy ehwallarni igileshke da'ir inchike so'allar kirgüzülgen iken.

Ma'arip tarmaqliri yene uqturush chüshürüp buningdin kéyin oqughuchilarning a'iliwi diniy étiqad muhitini tekshürüsh jedwilining barliq bashlan'ghuch, ottura mekteplerge kiridighan we püttüridighan oqughuchilarning arxipigha kirishi kéreklikini telep qilghan shundaqla 1-séntebir yéngi oqush mewsumi bashlashtin awwal her qaysi mekteplerning her bir oqughuchining bu jedwelni toldurup mektepke tapshurushi shert ikenlikini uqturghan idi.