Uyghur diniy ölimaliri: xitayning “Diniy esebiy idiye” ge qarshi turush teshwiqati din'gha qarshi turushtiki shekli özgergen siyasiti

Ixtiyariy muxbirimiz arslan
2013.12.26
Dr-Atawulla-shehyar.jpg Doktor atawullah shehyar ependi sözde. 2013-Yili dékabir, türkiye.
RFA/Arslan

Yéqindin buyan xitayning Uyghur diyaridiki axbaratliri, “Diniy esebiylik idiyisining singip kirishige qarshi turush”, dégen'ge oxshash mezmunlarda yighin échish we teshwiq qilish pa'aliyiti yürgüzüwatidu.

Uyghur dini alimlar, xitayning “Diniy esebiylik idiyisige qarshi turush” teshwiqatining shekli özgergen din'gha qarshi turush siyasiti ikenlikini, Uyghurlarning din'gha qiziqiwatqan dinni öginiwatqan we ögitiwatqan kishilerge xitay dini esebiy unsur dégen qalpaqni kiydürüp, ulargha zerbe bérishke tirishiwatqanliqi, bu xitayning pütünley insanlarning normal heq-hoquqi bolghan diniy erkinlikige qilghan hujumi ikenlikini bayan qildi.

Shinxu'a torining xewer qilishiche, atalmish Uyghur aptonom rayonluq partkom teshwiqat bölümining teshkillishi bilen Uyghur aptonom rayonluq sehiye sahesidikiler üchün 17-dékabir küni “Diniy esebiylik idiyisining singip kirishige qet'iy qarshi turup, xelqning saghlamliq hoquq-menpe'etini pütün küch bilen qoghdayli” dégen mezmunda mexsus söhbet yighini uyushturulghan we diniy esebiylik idiyisining singip kirishke qarshi turush teshebbusini otturigha qoyghan.

Diniy esebiylik dégen qandaq uqum, Uyghurlar arisida rastinila ashundaq diniy esebiylik ehwali mewjutmu? xitay bu uqumni otturigha chiqirishta némini meqset qilidu? bu so'allarning jawabigha érishish üchün, türkiye hitit uniwérsitétning oqutquchisi, doktor atawullah shehyar we sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining bash teptishi dini alim abdulhekimxan mexsum bilen söhbet élip barduq.

Doktor atawullah shehyar ependi, bu heqtiki pikir-qarashlirini otturigha qoyup, Uyghurlar musulman bolghanliqi üchün xitay Uyghur diyarida ochuq ashkara din'gha qarshi turushqa jür'et qilalmaydighanliqini, shuning üchün mushundaq uqumlarni otturigha chiqirip kishilerni din'gha qarshi turushqa we dinni chekleshke urunuwatqanliqi, bu, xitayning shekli özgergen din'gha qarshi turush siyasiti ikenlikini ipadilidi.

Dini alim abdulhekimxan mexsum, bu heqtiki pikirlirini bayan qilip, Uyghurlarda diniy esebiylikning mewjut emeslikini bildürdi we mundaq dédi:
“Xitay 60 yildin buyan Uyghur musulmanlirining dinni öginish we ögitish ishlirini cheklep xelqimizni diniy étiqadtin tamamen mehrum qaldurup keldi, xelqimiz dinni toluq öginidighan shara'itqa ige bolalmay keldi. Xitay, Uyghur xelqining islam dinigha bolghan qiziqishi, öginish we ögitish ishini diniy esebiylik dep eyiblewatidu. Eslide dinni öginish we ögitish insanlarning tebi'iy heq-hoquqi. Xelqni özining diniy erkinlikidin ibaret bu hoquqidin mehrum qoyushni meqset qilidu. Din'gha qiziqiwatqan dinni öginiwatqan we ögitiwatqan kishilerge dini esebiy dégen qalpaqni kiydürüp ulargha zerbe bérishke tirishiwatidu. Bu xitayning pütünley insanlarning normal heq-hoquqi bolghan dini erkinlikige qilghan hujum we tajawuzchiliqi.”

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.