Xitay da'iriliri Uyghur élida ramizanda soda toxtatqanlarning jazalinidighanliqini uqturghan

Bu yil musulman dunyasining eng chong bayrimi ramizan 26-may bashlinidu. Uyghur élida bolsa bir ay dawam qilidighan roza-ramizan mezgili, xitay da'irilirining diniy cheklimilirini hessilep kücheytidighan bir mezgili bolup kelmekte.

Uyghurlar “Diniy radikal”, “Ikki yüzlimichi” dégendek bahaniler bilen jazaliniwatqan, pütkül Uyghur éli weziyiti yenimu jiddiyleshken bir weziyetke toghra kelgen bu ramizanda yene qandaq cheklesh tedbirliri élindi? ramzan harpisida xoten, qeshqer qatarliq jaylardin igiligen uchurlirimizdin, ramizan bashlinishtin burunla da'irilerning musulman ashxana we réstoran, méhmansaray hemde dukanlargha ramizan mezgilide soda toxtitishqa bolmaydighanliqi, mulazimetni toxtatqanda éghir jazagha uchraydighanliqi heqqide buyruq chüshürüp bolghanliqi ashkarilandi. Shundaqla da'iriler yillardikige oxshash bu ramizandimu memuriy kadirlar, oqutquchi-oqughuchi, ishchi-xizmetchi qatarliqlarning roza tutushini chekligen.

Xitay da'iriliri her yili ramizan bashlinishtin burun ramizanliq muqimliq tedbirliri we cheklimiler heqqide uqturushlirini élan qilip, musulmanche Uyghur ashxana, réstoran, téz tamaqxana xojayinlirini roza mezgilide soda toxtatmasliq kélishimige qol qoyushqa mejburlash, roza tutushni cheklesh tedbirlirini ijra qilip kéliwatqan bolsimu, bu yil ramizanliq diniy cheklimiler heqqide xitayning memuriy organ tor béketliride yaki uchur wasitiliride resmiy yosunda uqturush tarqatqanliqi hazirghiche melum bolmighan idi, shu jay waqti 25-may kechte yeni ramizan bashlinish harpisida ürümchi, qeshqer, xoten, aqsu qatarliq 20 din artuq jaylarda zenjirsiman ashxaniliri bar bir Uyghur réstoranining diréktoridin bu heqte melumat élishqa tirishtuq, u diréktor weziyet sezgür peytide köp gep qilip bérelmeydighanliqini eskertken bolsimu, réstoranlarni ramizan mezgilide 12 sa'et toluq achidighanliqini bildürdi.

Qeshqer sheher merkizidiki Uyghurlar achqan bir méhmansarayning xadimi ramizanda sarayning we saraygha tewe réstoranningmu mulazimetni toxtatmasliqi heqqide da'irilerning uqturushini tapshuruwalghanliqini delillidi.

Bir qanche yerlik hökümet orunlirigha qilghan téléfonlirimiz ichide, xoten qaraqashning zawa yéziliq hökümettin so'alimizgha jawab alaliduq, téléfonni alghan bir xitay kadir ramizandiki diniy pa'aliyetlerni bashqurush chariliri heqqide nahiyide mexsus yighin échilip uqturush tarqitilghanliqi we bezibir belgilimilerni yolgha qoyushqa bashlighanliqi heqqide melumat berdi:

-Bu, zawa yéziliq hökümetmu?
-Shundaq, zawa hökümet ishxanisi.
-Ramizanda dukan, ashxana, réstoranlarning normal sodini toxtatmasliqi heqqide uqturush tarqattinglarmu?
‏-Nahiyidin shundaq normal mulazimetni toxtatmasliq heqqide omumyüzlük uqturush bar.
-Waqtichu, qachandin bashlap?
-Adette choqum normal soda qilidu, bolupmu shu roza tutidighan bir ay, 5-ayning 26-künidin 6-ayning 26-künigiche.
-Eger özliri ixtiyar qilip dukanni achmisichu?
-Eger achmisa, choqum bir terep qilinidu.
-Qandaq bir terep qilinidu?
-Bu heqte éniq bilmeymen.
-Uqturushni nedin alghili bolidu?
-Uni nahiyilik siyasiy qanun bashqarmisidin sorang.
-Uqturush siyasiy qanun bashqarmisi teripidin tarqitilghanmu?
-Shundaq, bir qanche kün burun chüshken, bashliqlarmu bu nuqtini alahide tekitlidi. Réstoranlar choqum échishi shert.
-Undaqta, roza tutushqa ruxsetmu?
-Qet'iy roza tutushqa bolmaydu, kadirlar, oqutquchi-oqughuchi, memuriy orunlar hemmisining roza tutushi omumyüzlük cheklinidu.
-Eger tutqanliqi bayqilip qalsichu, jazalinamdu?
-Choqum jazalinidu, emma qandaq jazalinidighanliqi heqqide konkrét dep bérelmeymen, tepsilatini siyasiy qanun bashqarmisidin sorang.

Qaraqash nahiyilik siyasiy qanun bashqarmisidin téléfonni alghan xadim ramizanliq cheklime we jazalash tedbirliri heqqide jawab bérelmeydighanliqini buni jama'et xewpsizlik nazaritidin sorishimiz kéreklikini éytip téléfonni üzdi.

Xoten wilayetlik we aptonom rayonluq jama'et xewpsizlik da'iriliri ramizanliq muqimliq tedbirliri heqqide jawab bérishni ret qildi.

Musulmanlar ete yeni 26-may, jümedin bashlap bir ayliq roza tutushqa bashlaydu, bashqa jaylarda bu mezgilde musulman ashxana, réstoranlirimu asasen normal tijaritini roza tutuwatqan musulman xéridarlargha maslashturup, bir ay zoluq yaki iptarliq waqtigha ülgürtüp tamaq chiqiridu we yaki bir ay tijaritini toxtitip roza tutidu. Bu musulman eller üchün intayin normal hem eqelliy bir adet. Undaqta, xitay Uyghur élida ramizan éyi bashlanmastin burunla Uyghurlargha chiqarghan bu cheklimilirini xitayning bashqa jayliridiki musulmanlarghimu oxshash yürgüzüwatamdu? bu heqte melumat élish üchün, biz ningsha tushgan aptonom rayonining yinchu'en shehiridiki dangliq tunggan réstoranlirining birining xojayini bilen alaqileshtuq. U özining réstoranini roza bashlan'ghanliqi üchün taqighanliqini, emma musulmanlar éghiz achidighan peytke ülgürtüp normal soda qilidighanliqini bildürdi. Bu tunggan xojayin yene, hökümettin choqum sodini toxtatmanglar dégen uqturush héchqachan chüshüp baqmighanliqini éytip “Men yinchu'ende réstoran achqili 30 yil boldi. Bizning ningshada siyasetler kengri, hemme ish normal. Sodini échish-taqash ixtiyarliqimizda, hemmisi shundaq échiwatmamdu” dédi.

Adette barliq musulman ellerde ramizan mezgilide yémek-ichmek mulazimet kesipliri bilen shughullinidighanlar sodisini ramizan mezgilidiki musulmanlarning ghizalinish waqtigha maslashturup élip mangidu yaki pütünley bir ay sodisini toxtitip ramizanliq diniy pa'aliyetliri bilen bolidu. Ming yillardin buyan islam dinigha étiqad qilip kelgen Uyghurlardimu buning bir medeniyetke singip ketken ramizanliq örp-adet ikenlikini bildürgen dunya Uyghur Uyghur qurultiyining diniy ishlar komitéti re'isi turghunjan alawudun hajim “Xitay hökümitining Uyghur élida yémek-ichmek mulazimiti bilen shughullinidighan musulmanlarni ramizandimu normal soda qilishqa zorlishi, ularning diniy étiqadi, milliy örp‏-adet we kishilik hoquqini depsende qilishi hésablinidu, Uyghurlarning bu weziyiti pütün musulman dunyasining, pütün dunyaning diqqitini qozghash kérek” dep bildürdi.

Turghunjan hajim yene, bu yilqi diniy cheklimilerning téximu qattiq yürgüzülüwatqanliqigha qarap, roza-ramizanda Uyghurlar yüzliniwatqan bésim we weziyetning yenimu éghirlaydighanliqidin endishini bildürdi hemde bu muqeddes ramizanda her qaysi erkin ellerde yashawatqan Uyghurlarning, wetinide diniy erkinlik, insan heqliri, Uyghurlarning örp-adet, medeniyitini ayagh-asti qiliniwatqan zulum astidiki Uyghurlar üchün üchün du'a qilishni tewsiye qildi.