Xitay islam jem'iyitining bir hey'iti türkiyeni ziyaret qildi

Türkiye dini ishlar idarisining teklipi bilen 2013-yili 12-ayning 12-küni xitay islam jem'iyitining mu'awin bashliqi adiljan bashchiliqidiki Uyghur we tungganlardin terkib tapqan bir hey'et resmiy ziyaret üchün türkiyege keldi we türkiye dini ishlar idarisining re'isi proféssor mehmet görmez ependi bilen uchrashti.

Hey'etni ishxanisida qobul qilghan türkiye dini ishlar idarisining bashliqi mehmet görmez bu ziyarettin xushal bolghanliqini ipadilep, türkiye dini ishlar idarisi bilen xitay dini ishliri ministirliqi, xitay islam jem'iyiti bilen dawam qiliwatqan munasiwetlerning her ikki terepke nisbeten ehmiyetke ige ikenlikini bildürdi.

Proféssor mehmet görmez, türkiye dini ishlar idarisi bilen xitay islam jem'iyitining otturisidiki tereqqiy qiliwatqan munasiwetlerge ehmiyet bériwatqanliqini ipadilep mundaq dédi:
“Türkiye dini ishlar idarisi bilen xitay islam jem'iyiti otturisida yéqindin buyanqi tereqqiy qilghan munasiwetler ikki dölette chong izlarni qaldurdi. Xitaygha élip barghan ziyaretlerde her ikki döletning dini idariliri otturisida tunji qétim ishikliri bir-birige échildi. Ishikler échilishi bilenla köngüllerning bir-birige ochuq ikenliki körsitildi. Qisqa muddet ichide ikki terep otturisidiki kélishimlerge imza qilinishi we u kélishimlerge uyghun halda xizmetlerning bashlinishi intayin xushalliq bir ishtur. Ötken qétimqi ziyaritimiz hem Uyghur aptonom rayonidiki ürümchide, hem béyjingda hem ying chü'ende untulghusiz izlar qaldurdi. Ikki dölet otturisida ötküzülgen dini we medeniyet pa'aliyetliri xitaydimu muhim izlar qaldurghanliqigha ishinimen.”

Xitayda we Uyghur diyarida 13 esirdin buyan islam medeniyiti qoghdaldi

Türkiye dini ishlar idarisining bashliqi proféssor mehmet görmez, xitayda islam medeniyiti we étiqadining 13 esirdin buyan yoqap ketmey dawam qilishida hem xitaydiki musulmanlar hem xitay dölitining öz-ara hörmetlishish sayisida bügünki kün'giche dawam qilip kelgenlikini ipadilidi we xitay islam jem'iyitidin kelgen hey'etke xitab qilip mundaq dédi:
“Ejdadliringlar bilen pexirlininglar, 13 esirdin buyan xitay dölitide öz salahiyitinglarni, étiqadinglarni, medeniyet-qimmetlik yadikarliqliringlarni bügünki kün'giche qoghdashta muweppeqiyet qazandinglar. Yawropada ispaniye musulmanliridin héch bir eser qalmidi, xitaydiki musulmanlarning mewjutluqini qoghdap qélishi xitay dölitige nisbeten ijabiy qarashqa seweb boluwatidu.”

Özlirini dunyadin yiraq tutqan xelqlerning medeniyet tarixida algha ilgirilishi mumkin emes

Proféssor mehmet görmez yene mundaq dédi: “Bek uzaq ariliqta bolsimu türkiyediki dini ishlar idarisi bilen xitay islam jem'iyiti otturisidiki musapirlarning yéqinliship ortaq xizmet qilishining bashlinishi ikki döletning, belki dunyaning tinchliqigha hesse qoshidighanliqini oylawatimen. Özlirini dunyadin uzaq tutqan xelqlerning medeniyet tarixi ichide algha ilgirilishi mumkin emes. Shuning üchün bügünki dunyada pütün insanlarning qelblirini bir-birige échishi, hemkarliqni tereqqiy qildurushi peqet özlirige munasiwetlik emes, belki pütün dunya musulmanliri we pütün insaniyet bilen munasiwetlik paydiliq ishlarni qilish intayin muhim. Silerning bu ziyaritinglarmu mushuninggha wasite bolidighanliqigha we téximu yuqiri kötüridighanliqigha ishinidighanliqimni ipadileshni xalaymen.”

Ikki terepning söhbet jeryanida söz qilghan xitay islam jem'iyitining mu'awin bashliqi adiljan türkiye ziyaritining meqsitini ipadilep mundaq dédi: “Bu yerni ziyaret qilishimizning seweblirining muhim biri bolsa, türkiyediki dini bashqurush we dini ishlar idarisi toghrisida ularning tejribiliridin paydilinish, dini ishlar idarisining dunyaning oxshimighan rayonlirida namrat, éhtiyajliq insanlargha yardem qilishi, filippindiki tebi'iy apettin kéyin yardem bérishi, afriqining bulung-puchqaqliridiki namrat insanlargha yardem qolini uzitishi we éhtiyaji bolghan rayonlargha meschit-jami qurulush yasighanliqi biz üchün intayin muhim we bizni hayajanlanduridighan xizmetlerdin biridur. Uningdin bashqa yene dini ishlar idarisining dini neshriyatchiliqi biz üchün ülge hasil qilidu. Bizning öz-ara bir-birimizdin öginidighan köp nerse bar. Xitaydiki musulmanlargha paydisi bolushi üchün silerning bu tejribiliringlardin paydilinishni xalaymiz, xitaydiki dini muhittiki hayatni saqlap qélish üchün qolimizdin kélishiche tirishiwatimiz.”

Igilinishiche, xitay islam jem'iyitining mu'awin bashliqi adiljanning bashchiliqidiki hey'et xitayning oxshimighan rayonliridiki islam jem'iyetlirining wekilliridin terkib tapqan bolup, bu hey'et enqereni ziyaret qilghandin kéyin koniyani ziyaret qilip konya muftisi bilen uchrashqandin kéyin koniyadiki mewlane jalalidin rumining qebrisini ziyaret qilghan.

Türkiye dini ishlar idarisining bashliqi mehmet görmez 9-ayda ürümchini ziyaret qilip, nur bekri bilen uchrashqan we kéyin ürümchidiki islam institutini ziyaret qilip oqutquchi we oqughuchilar bilen söhbet ötküzgen idi.

Ötken yili xitay diniy ishlar ministirliqi bilen türkiye diniy ishlar idarisi otturisida diniy telim terbiye we din xizmetliri sahelerde ortaq xizmet-pa'aliyetler qilish munasiwetni tereqqiy qildurush toghrisida kélishim tüzüp imzalan'ghan. Bu munasiwet bilen mehmet görmez muxbirlargha bergen bayanatida, Uyghur diyarida qur'an kerim qatarliq dini kitablarni neshr qilip tarqitish, Uyghur oqughuchilarni diniy telim terbiye bérish, diniy xizmet-pa'aliyetler élip bérish toghrisida xitay terep bilen hemkarliq qilishqa teyyar ikenlikini bildürgen idi.

Bu ikki dölet dini ishlar idarilirining munasiwetliri toghrisida pikir-qarashlirini élish üchün istanbul marmara uniwérsitét uchur-alaqe bölümining oqutquchisi doktor abdulhemit awshar ependi bilen söhbet élip barduq.

Abdulhemit awshar, bu munasiwetlerning Uyghurlargha ziyan élip kelmeydighanliqini ipadilidi we shuning bilen birge türkiye dini ishlar idarisining bu munasiwetlerde tunggan musulmanliri bilen Uyghur musulmanlirining dini erkinlik jehette oxshashmaydighan perqlirining mewjutluqini bilishi kérekliki we xitay dini ishlar ministirliqi bilen munasiwet qilghanda, Uyghurlarning dini erkinliki bésim astida ikenlikini köz aldigha qoyup munasiwet qilish kérekliki, shinjang dégen atalghuning ornigha Uyghur yaki sherqiy türkistan atalghusini tilgha élish kéreklikini otturigha qoydi.