Ватиканниң хитай билән келишиш еһтималлиқи тәнқидкә учриди

Мухбиримиз ирадә
2016.11.08
xitayda-katolik-din-cherkaw.jpg Хитайдики католик попи лин шючяң хитай һөкүмити 19 милйон сәрп қилип селип бәргән һәйвәтлик черкави алдида пәхирлиниватқан һәм хитай һөкүмитигә разимәнликини билдүрүватқан көрүнүш. 2015-Йили 7-июн, тйәнҗин.
AFP

Йеқинда ватиканниң аллиқачан хитай һөкүмити билән хитайдики католик чоң попини тәйинләш мәсилисидә келишим һасил қилип болғанлиқи һәққидә хәвәр тарқалғандин кейин, дунядики католик җамаити арисида күчлүк ғулғула пәйда қилди. Бир қисим католик җамаәтлириниң вәкиллири ватикан папасиға хәт йезип, ши җинпиң һөкүмити хитайдики христиан муритлириға, уйғур мусулманлириға вә тибәт буддистлириға қаратқан бесимни күчәйтиватқан бир шараитта, униң билән келишишниң тоғра болмайдиғанлиқини әскәртти.

Йеқиндин буян хәвәрләрдә, ватиканниң хитай һөкүмити билән хитайдики католик чоң попини тәйинләш мәсилисидә келишим һасил қилип болғанлиқи һәққидә хәвәрләр тарқалған иди. Әгәр бу хәвәр раст болған тәқдирдә, ватикан пәқәт хитай һөкүмити таллап бәргән намзатлар ичидин бирини чоң поп қилип бекитидиған болуп, бу шундақла йәнә, хитайдики ватикан һазирғичә етирап қилмай кәлгән “вәтәнпәрвәр католик дини җәмийити” қармиқидики 8 черкавниңму васитилик һалда етирап қилиниши болуп һесаблинидикән. Шуңа бу хәвәр хитайдики “йәр асти черкавлири” дәп атиливатқан хитай һөкүмитигә қарашлиқ болмиған черкавларниң күчлүк наразилиқиға учриди.

Ройтерсниң хәвәр қилишичә, хоңкоңдики католик черкавиниң сабиқ попи җосеф зен ватикан әгәр хитай һөкүмити билән бу мәсилидә келишкән тәқдирдә, буниң ватиканниң әң зор хаталиқи болидиғанлиқини әскәрткән вә бу хитайдики христииан муритлириниң йәниму илгириләп бесимға учришини кәлтүрүп чиқиридиғанлиқини билдүргән. Кишилик һоқуқ вә диний әркинлик мәсилисидә хитай һөкүмитини очуқ -ашкара тәнқид қилип кәлгән сабиқ поп зенниң бу сөзлири башқа католик җамаәтлириниңму қоллишиға еришмәктә. Дүшәнбә күни йәнә, кишилик һоқуқ актипи, католик черкави әзаси, язғучи бенедик роҗерс “хаффиңтон почтиси гезити” дә ватикан попи фиранчисға очуқ хәт елан қилип, уни бу мәсилини қайта ойлинип көрүшкә чақирди.

У мәктупида мундақ дәп язған: “өткән 3 йил мабәйнидә, хитайдики кишилик һоқуқ вәзийити зор дәриҗидә чекинди. Йүзлигән кишилик һоқуқ адвокати пәқәтла диний әркинликни вә инсан әркинликини тәләп қилғанлиқи үчүнла қолға елинди. Миңлиған крист бәлгилири бузғунчилиққа учриди. Нурғун христиан муритлири, католикләр, протестантлар һелиһәм түрмидә. Тибәт буддистлири, уйғур мусулманлири вә фалунгуң муритлири болса зулумға учримақта. Сиясий мәһбусларниң органлирини мәҗбурий көчүрүш мәсилисиму давам қилмақта. Нобел мукапати саһиби лю шавбому һелиһәм түрмидә. Хоңкоң демократийисиму мана һазир бузғунчилиқ ичидә... Қәдирлик поп, бәлким сиз чоң поп җосеф зенниң қилған сөзлиридин хәвәр тапқан болушиңиз мумкин. Шуңа мән уни тәкрарлап олтурмаймән. Мениң дәйдиғиним, пәқәт һазир хитай һөкүмити билән келишидиған вақит әмәс. Хитайда диний әркинлик омумий җәһәттин чекингән, башқа динларму қаттиқ зулумға учраватқан, адвокатларға зомигәрликкә учрап, пикир әркинлики рәт қилиниватқан бундақ бир вақит католик черкавлири үчүн алаһидә бир орунлаштуруш қилидиған вә боюн егидиған вақит әмәс... Қандақсигә бир коммунист, чирикләшкән, залим вә вәһший бир һакимийәт тәрипидин бәлгиләнгән бир попни қобул қилғили болсун?”

Аптор бенедик роҗерс очуқ хетидә, өзиниң католик болушидики әң асасий сәвәбниң униң адаләт вә кишилик һоқуққа бәргән қиммити икәнликини әскәртип, ватикан попиниму мана бу әнәнигә вә принсипқа әмәл қилишқа чақирған.

Америка уйғурлири бирләшмиси рәиси елшат һәсән әпәндиму бу мәсилә һәққидә өз көз қаришини ипадиләп, ватиканниң бундақ қарар беришиниң диний әркинлик принсиплириға хилаплиқини билдүрди.

Вал стрит журнилиниң ейтишичә, ватикандики бу әһвалдин хәвәрдар кишиләр ватиканниң бу хил усул арқилиқ әмәлийәттә хитайдики черкавларни қоғдимақчи болуватқанлиқини ейтқан. Бирақ, бу сөзму сабиқ чоң поп зенниң тәнқидигә учриған. У сөзидә “ундақ ялған попларниң қолиға қалғандин көрә, попниң болмиғини яхширақ. Сахта поплар черкавларни вәйран қилиду. Мәнчә ватикан попи фиранчис коммунизмни һәқиқий түрдә чүшәнмәйдикән” дегән. Елшат һәсән әпәндиму ватикан әгәр һәқиқәтән хитай билән йеқинлишиш арқилиқ черкавларни қоғдашни ойлишиватқан болса, буниң америка өткүзгән хаталиқни тәкрарлиғанлиқ болуп қалидиғанлиқини ейтти.

Дуня уйғур қурултийиниң диний ишлар мудири турғунҗан алавудун әпәндиму диний әқидиләрниң һәрқандақ сиясий түзүмдин халий болуши керәкликини әскәртти.

Ши җинпиң һоқуқни өткүзүвалғандин буян, хитайдики диний әркинликниң техиму күчлүк чәклимигә учраватқанлиқи хәлқара кишилик һоқуқ органлириниң доклатлирида бирдәк қәйт қилинмақта. Техи йеқинда хотән вилайәтлик һөкүмәтниң “кәнттә туруп мәсчит башқуруш сиясити” ни йолға қоюп, вилайәт вә наһийә дәриҗилик кадирларни 3 йиллиқ вәзипә билән йеза вә кәнтләргә чүшүрүп, мәсчитләрни башқуруш, йәрликтики амминиң диний кәйпиятини игиләшкә селиватқанлиқи ашкариланған иди. Хотәндики узитиш мурасимида хотән вилайитиниң партком секретари җаң җенбяв мәсчит башқурушқа чүшкән кадирлардин “кәнттә туруп мәсчит башқуруш хизмити” ни яхши ишләп, динни сотсиялистик җәмийәткә маслаштуруш, динни заманиви турмушқа маслаштуруш үчүн хизмәт қилишни, диний затларни вә етиқадчи аммини партийә вә һөкүмәтниң әтрапиға уюштурушни очуқ -ашкара тәләп қилған иди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.