Yaponiyede maqale: xitaydiki meschitler

Yaponiyide tetqiqatchi sawa'i mitsu'o qatarliqlar birlikte yazghan “Xitaydiki meschitler”namliq maqale élan qilin'ghan. Mezkur maqalide xitaydiki islam dinigha étiqad qilidighan xuyzular bilen Uyghurlarning meschit qurulushining shekli jehette bir - biridin perqlinidighanliqi üstide özgiche izdinish élip barghan.

Aptorlar maqalide, xitaygha islam dinining tarqilish tarixi toghrisida toxtilip mundaq bayan qilighan:xitayning tang dewridin bashlap, islam dini xitaygha tarqilishqa bashlighan. Eng deslepte,chang'en, guyju qatarliq sheherlerge erebler, farsilar we bashqa musulmanlar kélip olturaqlashqan. Bu sheherlerge kelgen musulmanlar meschitlerni salghan. Musulmanlarning bu sheherlerde köpiyishige egiship, musulmanlar öz aldigha bir jem'iyet bolup shekillen'gen. Xitaydiki meschit dep yézilghan sözning bir qanche xil oxshimighan menisi bolup,u eng pakiz ibadetxana,xuyzularning ibadetxanisi dégendek menilerge ige.

Aptorlar maqalide xitaydiki meschitlerning sani, xuyzu meschitlirining sélinish qurulush shekli heqqide toxtilip, xuyzu meschitlirining binakarliq qurulush sheklining yenila xitay binakarliqi qurulush sheklige warisliq qilish asasida sélin'ghanliqini töwendiki tarixiy pakitlar arqiliq roshen yorutup bergen:2005 - yilli xitayning islam diniy jem'iyiti élan qilghan 47 - nomurluq höjjitidiki sanliq melumatlargha qarighanda,xitayda jemiy 34 mingdin artuq meschit bar. Meschitler eslide islam dinining namaz qo'uydighan, islam ma'aripi boyiche oqutush élip baridighan we diniy murasimlarni ötküzidighan jay. Xitaydiki meschitlerning qurulush binakarliq shekli bir - birige oxshimaydu. Xuyzu musulmanlirining meschit qurulush shekli asasen xitayning budda dini dewridiki budda ibadetxanilirining sheklide sélighan. Xuyzularning meschiti merkizi asiya, ottura sherq qatarliq ellerdiki meschitlerdin qurulush shekli jehette tamamen perqliq. Meschit,gherb - sherq,jenub - shimaldin ibaret tot tereplik qilip sélinip, meschitning otturisigha hoyla yasilidu. Sherq terepte meschitning derwazisi,gherbte namaz oqush öyi, jenub, shimal terepliride axunumlarning oqutush, diniy sawatlardin wez éytish öylirimu bar. Bu meschitler binakarliq qurulush sen'itide pütünley xitayning qedimqi ta'o dinining ibadetxane sélish uslubini örnek qilghan. Béyjingdiki nyuji meschiti erebler teripidin sélin'ghan meschit. Meschitning ögzisige heyderhaning yaghachtin yasalghan süriti, ögzining etrapigha yaghachtin yasalghan qushlarning süriti orunlashturulghan. Meschitning ikki témi qizil rengde boyalghan. Meschitning tamlirida gül, qacha - quchilarning chüshürülgen süriti bar. Bu xil binakarliq uslubi heqiqi xitay binakarliq qurulush shekli. Béyjingdiki nyuji meschitige bayraqlar qoyulghan. Bayraqta hilal ay, yultuz chüshürülgen, erebche xetler yézilghan. Mesilen:“La ilahe,illellah muhemmedin resullah” dégen sözning xitayche oqulushi bar. Meschitning ichide qiblige qaralghan méhrab we jüme künide imam qutbe oquydighan munber bar. Meschitning ichi - sirtigha yézilghan erebche xetler bar. Meschitte taharet alidighan jay we shundaqla ramizan aylirida meschit jama'iti birlikte iftar qilidighan xanilarmu bar.

Aptorlar maqalide xuyzularning xitay binakarliq sen'itige oxshimaydighan ereb, merkizi asiya binakarliq qurulush uslubida sélin'ghan meschitliriningmu mewjutluqini teswirlep mundaq dégen: xuyzularda undin bashqa, merkizi asiya, ottura sherqtiki meschit qurulushi sheklide sélin'ghan qismen meschitlermu bar.Xuyzular bu xil uslubtiki meschitlerni erebche shekil dep ataydu. Bu xildiki meschitler ereb binakarliq qurulush shekli bilen xitay binakarliq qurulush shekli birleshtürülgen shekilde yasalghan. Xuyzular xitaylar bilen birlikte yashighanliqi üchün,xitayning qedimqi binakarliq qurulush sheklini yaxshi köridu.

Aptorlar maqalide xitay dölitidiki til, medeniyet we qurulush sen'iti jehettimu özgiche medeniyetke ige Uyghurlarning meschit qurulush sen'iti toghrisida tepsiliy toxtilip bu heqte mundaq bayan qilghan: Uyghur élidiki Uyghurlarning ana tili xitay tili bolmighanliqtin ular ereb tildiki meschit sözini eynen meschit dep ataydu. Uyghurlarning meschit qurulush shekli xuyzulardin perqliq. Uyghur meschitliri merkizi asiyadiki meschitlerge oxshaydu. Mesilen: qeshqerdiki qedimqi meschitlerdin biri bolghan héytgah meschiti 15 - esirde sélin'ghan dep qarilidu. Héytgah meschiti 1870 - yili yaqup beg zamanisida eslidiki meschitning shekli hazirqi shekilge özgetilgen. Yaqup beg musulmanlarni qoghdash üchün qoqendin qeshqerge kélip, qeshqeriye hakimiyitini qurghan. Yaqup beg héytgah meschitini perghane wadisidiki meschitlerning sheklige oxshash qilip özgertip yasatqan. Shunga qeshqer héytgah meschitining qurulush shekli perghane wadisidiki meschitlerge tamamen oxshaydu. Héytgah meschitining uzunluqi 140 métér, kengliki 120 métér. Meschitning ichidila alte ming kishi azade namaz oquyalaydu. Meschitning ichi gümbez sheklide, ikki igiz munari bar. Meschitning hoylisida köpligen gül, derexler bar. Meschitte tahare élish, namaz oqush, oqutush, qira'etxana we medirise bar. Emma héytgah meschitining medirisi hazir taqalghan. Qeshqerde hökümet teripidin qurulghan diniy telim - terbiye alidighanlarni mexsus terbiyilesh orni bar. Kuchardiki xaniqa meschitide qazixana bar. Xaniqa meschiti hijiriye 1347 - yili sélin'ghan dep, meschit ichige xet oyulghan. Yeni bu hijiriye yili 1928 - , 1929 - yillirigha toghra kélidu. Uyghur élidiki Uyghur jem'iyitide 1950 - yilighiche islam qanuni ijra qilin'ghan.

Uyghur binakarliq qurulushliri heqqide yaponiyidiki Uyghur ziyaliysi doktor turmuhemmet hashim özining qarashlirini bayan qildi.

Awaz ulinishidin tepsilatini anglang.