Xitayning din'gha qarshi basturushni kücheytishi gherbning diqqitini tartmaqta

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2021.10.20
Xitayning din'gha qarshi basturushni kücheytishi gherbning diqqitini tartmaqta Hajetxanigha özgertilgen meschit aldidiki yaymichilar. 2021-Yili 19-mart, qeshqer.
AP

“Qur'an” we “Injil” ning köydürülüshi, meschitlerning qawaqxana we hajetxanigha aylandurulushi küchlük diqqet chekmekte.

Gérmaniyede neshirdin chiqidighan “Süretler” kündilik géziti 20-öktebir élan qilghan “Xitay ‛qur'an‚ we ‛injil‚ ni cheklidi, yumtallar bazardin tazilandi” namliq xewiride bayan qilishiche, birqanche kündin buyan xitay hakimiyiti mikrosoft shirkitining linkédin ‍ijtima'iy alaqe supisi bilen adiblé awaz supisining mulazimitini cheklepla qalmay, bu supilargha yüklen'gen “Qur'an” we “Injil” yumtallirinimu biraqla chekligen.

Közetküchilerning bayan qilishiche, xitayning din'gha qarshi siyasiti 2014-yili shi jinping textke chiqqandin étibaren küchiyishke bashlighan. Uyghur diyarida “Qur'an” yumtalliridin paydilinish 2016-yilidin bashlap jinayetke aylinip qalghan. Nurghunlighan yashlar qol téléfonlirigha diniy mezmunlardiki yumtallarni qachilighanliqi üchünla qolgha élinip türmilergha tashlan'ghan yaki jaza lagérlirigha qamalghan. Biraq bu xil siyaset ichkiri xitaydiki musulmanlargha téxi omumiyyüzlük tedbiq qilinmighan.

Xewerde tilgha élishiche, bu qétim xitaydiki musulmanlar uzun yillardin buyan paydilinip kelgen “Qur'an” ning “Qur'an maje'ed” yumtali bilen “Injil” ning ikki xil nusxidiki “Zeytun derixi injil” yumtali tor supisidin öchüriwétilgendin bashqa, emdi bu yumtallarni ilgiri téléfonlirigha chüshüriwalghan 1 milyondin artuq insanning hayati tehditke duch kelgen. Xitay hakimiyiti Uyghur musulmanlirini basturupla qalmay, ichkiri xitaydiki musulmanlar we xiristiyanlarnimu basturushqa bashlighan. Nurghunlighan xiristiyan murtliri qolgha élin'ghan. Meschit we chérkawlarning munarliri chéqiwétilgen yaki kirist belgiliri éliwétilgen. “Injil” we “Qur'an” köydürülgen.

Sherqiy türkistan ölimalar birlikining mu'awin re'isi turghunjan alawudun ependining bildürüshiche, dunya jama'iti yillardin buyan xitayning sherqiy türkistandiki Uyghurlarning diniy étiqadigha nisbeten yürgüzüwatqan basturushlirigha süküt qilghanliqi üchün, bügün xitay yalghuz islamghila emes, belki bashqa dinlarghimu tajawuz qilishqa bashlighan.

Xewerning “Meschitler qawaqxana we hajetxanigha aylanduruldi” namliq bölikide mundaq déyilidu: “Xitay qanche on yildin buyan musulmanlar we xiristiyanlarni kemsitip keldi. Xitayning gherbiy shimalidiki musulman türkiy xelqlerdin bolghan Uyghurlardin milyonlighan kishini mejburiy emgek lagérlirigha we jaza lagérlirigha qamidi. Ular lagérlarda qéyin-qistaqlargha uchraydu we kommunizim teshwiqatini zorluq bilen qobul qilidu”. “Uyghurlar öz yurt-makanlirida kommunistik réjimning barliq dertlirini tartipla qalmay, islam étiqadidinmu waz kéchishke mejburlinidu. Islamning muhim merkizi sheherliridin biri bolghan qeshqerdiki meschitler chéqiwétilgen yaki xitay sayahetchilerning meyxanisigha özgertiwétilgen”. “Shinjang xitayning eng qattiq nazaritige duch kéliwatqan bir rayon. Mustebit hakimiyet bu rayonning hemmila yérige chiray tonush iqtidarigha ige kamiralirini ornatqan. Réstoran, ashxanilardiki gösh toghraydighan pichaqlar tömür zenjir bilen baghlan'ghan we uninggha perqlendürüsh kodi kirgüzülgen. Shundaq qilghandila, u oghrlanmaydu we yüz bérish éhtimali bolghan weqening aldini alidu, dep qaralghan”.

Xewerde yene shular tilgha élinidu: “2019-Yilidin bashlap ‛halal‚ ibarisi réstoranlardin siqip chiqirildi. Xitay mustebit hakimiyiti Uyghurlarning qur'an kurslirini cheklepla qalmay, yene xiristiyanlarning dersxanilirinimu cheklimekte. Xiristiyan murtliri köprek bolghan jéjang ölkiside chirkawlarning kirist belgiliri éliwétildi. Ibadet qilghuchilar köp qétim türmilerge tashlandi. 2018-Yili yene xénende nurghunlighan ‛injil‚ köydürüldi hemde étiqad sahibliri dinidin waz kéchishke wede bérishke mejburlandi”.

Uyghur ziyaliysi perhat muhemmidi ependi bu heqte toxtalghanda, xitayning sherqiy türkistanda yürgüziwatqan dinsizlashturush siyasiti netijiside nurghunlighan meschitler chéqilip, “Qur'an” lar köydürülüp, milyonlighan insan jaza lagérlirigha qamilish bilen birge, Uyghur millitining iétiqadining simwoli bolup qalghan qeshqerdiki héytgah meschitining bügün xitaylarning sayahet orni we köngül échish sorunigha aylinip qalghanliqini tilgha aldi.

Xewerge qeshqerdiki hajetxanigha aylandurulghan bir meschitning süriti qoshup bérilgen bolup, bu hajetxanining xitay sayahetchilerning éhtiyajidin chiqidighanliqi eskertilgen idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.