Америка һөкүмитиниң диний әркинлик қурултийида уйғурлар мәсилиси алаһидә орун игилиди

Мухбиримиз әзиз
2021.07.14
Sam-Brownback-summit.jpg

tursinay-ziyawudun-summit.jpg

Katrina-Lantos-summit.jpg

nancy-Pelosi-summit.jpg

nury-turkel-summit.jpg

USAID-Administrator-Samantha-Powers-summit.jpg

pompeo-summit.jpg

chris-smith-summit.jpg

frank-wolf-summit.jpg

summit-intro.jpg

Диний етиқад әркинлики дуняниң охшимиған районлирида охшимиған дәриҗидә дәпсәндә болуп келиватқан һәқләрдин биридур. Амма йеқинқи йиллардин буян хитай һөкүмити уйғурларниң миң йилдин буян давам қилип кәлгән ислам дини етиқадини уйғурларни “террорлуқ вә әсәбийлик” кә бағлап лагерларға қамашқа баһанә қиливалғандин кейин һәр саһәниң күчлүк тәнқидигә дуч кәлди. Шундақла хитай һөкүмитиниң бу қилмишини америка башчилиқидики бир қисим ғәрб дөләтлири “ирқий қирғинчилиқ” дәп аташқа башлиди. 13-Июлдин 15-июлғичә вашингтон шәһиридә өткүзүлгән “хәлқара диний әркинлик қурултийи” мәзгилидә уйғурлар дуч келиватқан мушу реаллиқ муһим темилар қатарида музакирә қилинди.

14-Июл күнидики муһакимә йиғинида бу йиллиқ “хәлқара диний әркинлик қурултийи” ниң рәиси, америка һөкүмитиниң сабиқ хәлқара диний әркинлик баш әлчиси сам бровнбәк әпәнди ечилиш нутқи сөзлиди. У сөзидә диний җамаәтниң зиянкәшликкә учришини кәскин әйибләп, һәрқайси һөкүмәтләрниң һәрқачан диний етиқад әркинликкә капаләтлик қилиш мәҗбурийити барлиқини, ундақ болмиғанда буниң мәдәнийәтләр тоқунуши һәмдә башқа зиддийәтләргә сәвәб болидиғанлиқини билдүрди. .

Шуниңдин кейин лагер шаһитлиридин турсунай зиявудун лагерлар һәққидә гуваһлиқ беришкә тәклип қилинди. Униң гуваһлиқ сөзидин аввал қоюп берилгән қисқа филимда ташқи дуняға “шәрқий түркистан” дегән намда мәлум болуватқан бу районда һазир һечқандақ әркинликниң мәвҗут әмәслики, шу қатарда диний етиқад зиянкәшликиниң аллиқачан инсанлар тәсәввур қилалмас дәриҗигә берип болғанлиқи, шундақла бу райондики ғайәт зор көләмлик лагерлар, мәҗбурий әмгәк, лагерлардики җинсий зораванлиқ, аялларни мәҗбурий туғмас қиливетиш қатарлиқ қилмишларниң аллиқачан “инсанийәткә қарши җинайәт” вә “ирқий қирғинчилиқ” қа көтүрүлгәнлики һәққидә мәлумат берилди. Турсунай зиявудун сәһнигә чиқип өзи биваситә баштин кәчүргән бир йиллиқ лагер һаяти, бу җайдики роһий вә җисманий қийнақлар, сиясий “меңә ююш” паалийәтлири, унтулмас чирқираш вә йиға-зарә авазлири, җинсий хорлуқ вә өлүм вәқәлиридин қисқа вә ‍ихчам қилип мәлумат бәрди. Шундақла бу қәбиһликләрниң һазирму давам қиливатқанлиқи, мәһкумлуққа гириптар болған бу сансизлиған кишиләрниң аһу-зарини ташқи дуняға аңлитиш үчүнла өзиниң һәммини бир яққа қайрип қоюп көкрәк керип оттуриға чиққанлиқини алаһидә тәкитлиди. Шундақла мәһкумлуқтики ашу кишиләргә ярдәм қилишни үмид қилишни сориди. .

Арқидинла америка авам палатасиниң рәиси нәнсий пелоси ханимму видийо арқилиқ йиғин әһлигә сөз қилди. У сөзидә диний етиқад әркинликиниң инсанларниң әң әқәллий һәқлириниң бири икәнликини, һечқандақ бир бир һөкүмәтниң инсанларға хас бу һәқләрни уларға зиянкәшлик қилишқа баһанә қиливелишиға болмайдиғанлиқини тәкитлиди. Шуниңдәк турсунай зиявудундәк шаһитларниң баянлиридин нөвәттики реаллиқниң еғирлиқини көрүвалғили болидиғанлиқини, америка һөкүмитиниң һәргизму бу хил һәқләр дәпсәндичиликигә қарап турмайдиғанлиқини, әгәр сода җәһәттики мәнпәәтләрни бу хил әхлақий мәҗбурийәттин үстүн орунға қойғанда америка һөкүмитиниң дуняниң һечқандақ бир йеридә кишилик һоқуқ һәққидә сөз қилғудәк салаһийити қалмайдиғанлиқини билдүрди.

14-Июлдики йиғинниң иккинчи басқучида хитай һөкүмитиниң диний етиқад әркинликини қандақ аяқ-асти қиливатқанлиқи һәққидә мутәхәссисләр өз қарашлирини шәрһләп өтти. Буниңда “мирас” фондиниң тәтқиқатчиси оливия енос өзлири игилигән ‍учурлар вә пакитлар асасида хитай һөкүмитиниң диний җамаәткә, болупму уйғурларға қандақ зиянкәшлик қиливатқанлиқини, бу җайлардики сақчи дөлитигә хас назарәт механизминиң аллиқачан мукәммәл шәкил елип болғанлиқи һәққидә мәлумат бәрди. Шу қатарда америка хәлқара диний әркинлик комитетиниң муавин рәиси нури түркәлму сөз алди. У нөвәттә хитай һакимийитиниң диний җамаәткә, болупму уйғурларниң диний етиқадиға зиянкәшлик қилишида һәмдә давам қиливатқан қирғинчилиқта тәқлидий әқил техникисини көпләп қоллиниватқанлиқи, әмдиликтә бу хил йиргинчлик рәқәмлик назарәт механизминиң хитайдин үлгә алған һалда дуня миқясида кеңийиватқанлиқини сөзләп келип “буниң һәммиси демократийә вә әркинликкә қилинған еғир хиристур” дәп көрсәтти. .

Муһакимә басқучидин кейин америка авам палатасиниң әзалиридин кристофир симис әпәндиму алаһидә сөз қилди. . У нуқтилиқ қилип буниңдин 70 нәччә йилларчә илгири оттуриға чиққан йәһудийларниң зор көләмдә қирғинчилиққа учришидәк тарихий паҗиәниң бирләшкән дөләтләр тәшкилати (б д т) да “қирғинчилиқни алдин елиш әһдинамиси” ниң мақуллинишиға сәвәб болғанлиқини, әнә шу әһдинамидә көрситилгән “мәлум миллий түркүмни ғәрәзлик һалда йоқитиш”, “аялларни туғмас қиливетиш”, “балиларни ата-анисидин айриветиш” қатарлиқ маддиларниң һазир ши җинпиң рәһбәрлик қиливатқан хитайда толуқ оттуриға чиқиватқанлиқини тәкитләп буниңға қарши техиму күчлүк тәдбир елиш лазимлиқини көрсәтти. .

Шу қатарда америка һөкүмитиниң сабиқ ташқи ишлар министири майк помпейому алаһидә сөз қилди. Уму нуқтилиқ қилип хитай һөкүмитиниң һазир һакиммутләқ диктатора шәклидә диний етиқад әркинликини дәпсәндә қиливатқанлиқини, буниң типик мисали уйғурларниң мукәммәл система алған лагерларға қамилиши икәнликини көрситип “дәл мушу сәвәбтин биз бу қилмишни ‛ирқий қирғинчилиқ‚ дәп атидуқ” деди. .

Бу қетимқи йиғинда том ләнтос фондиниң рәиси катрина ләнтос ханим, авам палата әзалиридин хенрий куллар, франк волф қатарлиқларму айрим-айрим сөз қилип, динии етиқад әркинлики дуч келиватқан хирислар, җүмлидин хитай һөкүмитиниң бу җәһәттики зулумлирини чәкләш лазимлиқи дегәнләрни алаһидә тәкитлиди.

Бу қетимқи йиғинға америка һөкүмитигә қарашлиқ һәрқайси министирлиқларниң хадимлири, һәрқайси ахбарат васитилириниң мухбирлири, шуниңдәк бир қисим уйғур җамаити иштирак қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.