Америка диний әркинлик алаһидә әлчи намзати рашад һүсәйин уйғурлар үчүн техиму көп һәрикәт қилидиғанлиқини тәкитлигән

26-Өктәбир күни америка кеңәш палатаси ташқий ишлар комитетида испат аңлаш йиғини өткүзүлгән. Йиғинда америка президенти җов байден тәрипидин бир қанчә вәзипиләргә намзат көрситилгән кишиләрниң баянлирини аңлаш вә улардин соал сораш елип берилған. Бу намзатларниң бири-америка диний ишлар алаһидә әлчиликигә намзат көрситилгән рашад һүсәйин әпәнди иди.

Рашад һүсәйин йетишкән бир депломат болуп, у обама һөкүмити мәзгилидиму бир қатар вәзипиләрни өтигән. У дөләт хәвпсизлики кеңишидә ақсарайниң мәслиһәтчиси болғандин сирт йәнә американиң ислам һәмкарлиқ тәшкилатидики алаһидә вәкили болған. Бу йил 42 яшқа киргән адвокат рашад һүсәйин әгәр бу нөвәт амириканиң хәлқара диний әркинлик әлчиси вәзиписигә лайиқ көрүлгән тәқдирдә, у бу вәзипигә олтурған тунҗи америкалиқ мусулман болуп қалидикән.

Рашад һүсәйин өзини тонуштуруп қилған сөзидә өзиниң ата-анисиниң һиндистандин америкаға кәлгәнлики вә өзиниң американиң вайомиң шитатида туғулуп, тексас шитатида чоң болғанлиқини, өзиниң һәм демократлар һәм җумһурийәтчиләр қурған һөкүмәтләр тәркибидә хизмәт қилиш җәрянида нурғун аммиви тәшкилатлар билән диний әркинликни тәшәббус қилиш, диний аз санлиқларни қоғдаш хизмәтлири билән шуғулланғанлиқини ейтип өткән.

Рашад һүсәйин сөзиниң дәсләпки қисмидила хитайниң уйғурларға ирқий қирғинчилиқ йүргүзүватқанлиқини тилға алған. У нөвәттә дуня нопусиниң 80 пирсәнтиниң мәлум дәриҗидики вә еғир дәриҗидики диний бастуруш астида яшаватқанлиқини билдүрүп, өзиниң америка дөләт мәҗлиси билән зич һәмкарлишип, диний әркинликни дуняниң һәр йеридә тәшәббус қилиш үчүн хизмәт қилидиғанлиқини билдүргән.

У уйғурлар мәсилисини алаһидә тилға елип мундақ дегән: “мән хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаритиватқан дәһшәтлик җинайитиниң җавабкарлиқини сүрүштүрүш тиришчанлиқлирини йәниму күчәйтимән.”

Диққәт қозғайдиғини шуки, бу қетимлиқ испат аңлаш йиғинида кеңәш палата әзалириниң рашад һүсәйиндин сориған соаллири асасән уйғурлар темисиға мәркәзләшкән. Сенатор җеф маркилий рашад әпәндидин америка бир қисим җаза тәдбирлирини йолға қойған болсиму, әмма уйғурларға йүргүзүливатқан ирқий қирғинчилиқни тохтитишта үнүми болмиғанлиқини, шуңа униң уйғурларға йүргүзүливатқан ирқий қирғинчилиқни тохтитиш үчүн немә қилидиғанлиқини сориған.

Рашад һүсәйин әпәнди кеңәш палата әзалириниң бу соаллириға җаваб бәргәндә, алди билән сенаторларниң уйғур ирқий қирғинчилиқи мәсилисигә көңүл бөлүватқанлиқиға рәһмәт ейтқан вә өзиниңму бу мәсилидин чоңқур қайғуруватқанлиқини билдүргән.

У мундақ дегән: “хитай дунядики диний әркинликни әң еғир дәпсәндә қилғучи дөләтләрниң бири. Мән илгири уйғур елини бивастә зиярәт қилип хитай һөкүмитиниң уйғурларниң һоқуқлириға қиливатқан һөрмәтсизлики, бесимлирини өз көзүм билән көргән. Һазир у йәрдә ирқий қирғинчилиқ йүз бериватиду.”

У әгәр өзи вәзипигә тәйинләнгән тәқдирдә америка һөкүмитиниң бу җәһәттики тиришчанлиқлирини йәниму ашуруп һәрқайси дөләтләр, болупму мусулман дөләтләрни һәрикәткә кәлтүрүш үчүн һәрикәт қилидиғанлиқини ейтқан.

У мундақ дегән: “биз бу мәсилидә дуняниң һәрқайси җайлиридики аммиви тәшкилатлар билән йеқиндин һәмкарлишимиз. Җаза тәдбирлири, виза чәклимиси, екиспорт чәклимилирини давамлиқ йолға қойимиз. Мән йәнә бу мәсилидә бир қисим ислам дөләтлири билән йеқиндин һәмкарлишишимиз керәк, шундила йәниму көп инкас пәйда қилғили болиду, дәп қараймән. Шуңа уларни һәрикәтләндүрүшкә тиришимән. Бир қисим дөләтләр хитайниң уйғурларға йүргүзиватқан ирқий қирғинчилиқи һәққидики әндишилирини ипадилиди, мән мушундақ дөләтләрни бир ариға әкилип, бирликтә һәрикәт қилғанда техиму көп тәсир яратқили болиду, дәп қараймән вә шундақ қилишқа тиришимән.”

Арқидин сенатор бил һеготий сөз қилған. У рашад һүсәйингә қилған сөзидә американиң чоқум уйғурларға қаритиливатқан ирқий қирғинчилиқни тохтитишқа һәрикәт қилиши керәкликини әскәрткән. У рашид әпәндигә: “әгәр сиз вәзипигә тәйинләнсиңиз, у һалда сизниң әң муһим хизмитиңиз уйғурларға ярдәм қилиш болуши керәк,” дегән. У байден һөкүмитиниң келимат мәсилисини дәп уйғур ирқий қирғинчилиқиға сәл қараватқанлиқини әскәртип: “һүсәйин әпәнди, сиз буниңға қандақ қарайсиз? сизму уйғурларниң, у йәрдики аз санлиқ милләтләрниң һоқуқини, диний әркинликини һәргиз келимат мәсилини һәл қилиш билән тегишмәслик керәк дәп қарамсиз?” дәп сориған. Рашад һүсәйин әпәндиму буниңға җавабән өзиниң хитай билән болған келимат вә иқтисадий мунасивәтләрни дәп уйғур ирқий қирғинчилиқиға сәл қаралмаслиқиға капаләтлик қилидиғанлиқини, барлиқ амалларни қоллинип туруп, бу җәһәттики бесимни ашуруш үчүн хизмәт қилидиғанлиқини ейтқан.

“вашингтон почтиси” гезитиниң бу һәқтики хәвиридә ейтилишичә, һүсәйин әпәнди диний әркинликни қанат яйдурушта көп тәҗрибигә игә намзат болуш сүпити билән бу хизмәткә лайиқ көрүлүши мумкин икән.