Uyghur wekilliri buxaréstta dunya rehberlirige Uyghur mesilisige ige chiqish heqqide xitab qildi

Ruminiye paytexti buxaréstta chaqirilghan échilghan xelq'ara parlamént ezalirining 22-nöwetlik axbarat we bixeterlik munbiri yighinida “Uyghur herikiti teshkilati” ning diréktori roshen abbas xanim sözlimekte. 2022-Yili iyul.

7-8-Iyul künliri ruminiye paytexti buxaréstta chaqirilghan xelq'ara parlamént ezalirining 22-nöwetlik axbarat we bixeterlik munbiri yighinigha amérika, en'gliye, firansiye, gérmaniye, italiye, kanada qatarliq 61 dölettin 300 din artuq dölet erbabliri, siyasiyonlar, kishilik hoquq aktipliri we muxbirlar biwasite hem tor arqiliq qatnashqan. Yighinning échilish murasimida ruminiyening mu'awin prézidénti robért, bash ministiri nikolay chuke we awam palatasining re'isi marsél, nato ning sabiq bixeterlik meslihetchisi gén. Jamés, amérika awam palatasi ezasi temmy baldwin we amérikaning ruminiyediki elchisi karn énstrom qatarliqlar nutuqlar sözligen.

Nurghun döletlerning bash ministirliri we parlamént ezaliri biwasite yaki tor arqiliq qatnashqan bu yighin'gha Uyghurlargha wakaliten amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining re'isi, xudson institutining aliy tetqiqatchisi nuriy türkel ependi bilen Uyghur herikiti teshkilatining diréktori roshen abbas xanimlar teklipke bina'en qatnashqan hem nutuqlar sözligen.

RFA/Ekrem

Mezkur yighinda jem'iy 70 ge yéqin kishi nutuq sözligen bolup, yighinning 7-iyuldiki “Ukra'ina urushini axirlashturush, yersharining bixeterlikini eslige keltürüsh” hem “Diplomatiyening bügüni we kelgüsi” dégen mezmunlar bash téma qilin'ghan qismida ukra'inaning tashqi ishlar ministirini öz ichige alghan nurghun döletlerning yuqiri derijilik rehberliri söz qilip, ukra'ina urushi we dunya tinchliqi toghrisidiki qarashlirini ipade qilip ötken. Yighinda söz alghan nuri türkel ependi, yighin ehlini ukra'ina urushigha köngül bölüsh bilen birge, xitay tehditigimu sel qarimasliqni, xitayning dunya tinchliqi üchün peyda qiliwatqan tehditlirining aldini élishning chare-tedbirliri hazirdin bashlap tüzülmigende, xitay mesilisini hel qilishning kélechekte téximu éghir bedeller töleshke seweb bolidighanliqini tekitligen.

U mundaq dégen: “Xelq'ara jem'iyet putin'gha qarshi turush, ukra'inagha yardem bérishning pursitini ching tutush bilen birge, xitaygha diqqet nezirimizni merkezleshtürüshtin uzaqta qalmasliqimiz lazim. Xitayning pütün dunyagha qarita küntertipke alghan hazirliqliri, dunyani ukra'inaning weziyitidinmu qéyin weziyetke chüshürüp qoyushi mumkin. Xitayning bu xil tehditini hés qilmasliqning bedili, ukra'inani qoral-yaraq bilen teminlep rusiyeni tosushning tennerxidinmu éship kétidu”.

Xelq'ara parlamént ezaliri axbarat we bixeterlik munbirining da'imiy ezasi, Uyghur herikiti teshkilatining diréktori roshen abbas xanim mezkur yighinning 7-iyuldiki “Adem etkeschiliki we térrorizm” namliq bölükide sözge teklip qilin'ghan bolup, u bezi kishilerning Uyghurlar heqqidiki xata tonushlirigha izahat bérish meqsitide, sözini: “Men bir Uyghur, junggoluq emes, Uyghurlar junggoluq hésablanmaydu. Uyghurlar özige xas til, medeniyet, diniy étiqadqa ige ayrim bir millet. Shu sewebtinmu xitay hakimiyiti ularni irqiy qirghinchiliq arqiliq yoqitiwatidu” dégen ibaridin bashlighan.

RFA/Ekrem

U mundaq dégen: “Men bügün bir zörüriyet tüpeylidin gep qiliwatimen. Men turmushi mukemmel, kesipte utuq qazan'ghan bir ana idim. Men xizmitimdin ayrilip, pütün künümni dunyani kézip xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirini pash qilishqa serp qilimen, dep oylap baqmighan. Men künlirimni hedemning erkinliki üchün küresh qilish bilen ötküzidighan bundaq bir zörüriyetning tughulishinimu oylap baqmighan. Men 21-esirde xitay hakimiyitining köz aldimizdila jaza lagérlirini tesis qilip, xelqimiz üstidin irqiy qirghinchiliq yürgüzidighanliqini we xelqimizni qul ishchi qilip ishlitidighanliqini héch oylap baqmighan. 2018-Yili men xudson institutida xitayning irqiy qirghinchiliq jinayetlirini pash qilip nutuq sözlep bir heptidin kéyin, xitay hedem gülshen abbasni görüge éliwélip, méni ghayib bolghan qérindishimning teqdiri üchün küresh qilidighan bir qismetke duchar qildi. Hedem gülshen abbas aq köngül, tinchliqsöyer, siyasiydin xali addiy bir ayal idi. Bügün men uning erkinliki üchün bedel tölewatimen we silerge uning heqqide söz qilishqa mejbur boluwatimen”.

Roshen abbas xanim sözide, insanperwerlik, kishilik hoquq, erkinlik, démokratiyeni éghizidin chüshürmeydighan dunyadiki nurghunlighan lidérlarning, cholpanlarning, meshhur zatlarning xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqigha toghra kelgende zuwani tutulup qéliwatqanliqini eskertip: “Silerdin xitaydin érishiwatqan menpe'etliringlarning silerning erkinlikinglar we démokratiyenglar üchün éghir tehdit peyda qilidighanliqini chüshinishinglar ümid qilimen” dégenlerni tilgha alghan we ulardin Uyghurlar mesilisige ige chiqishni telep qilghan.

Bu munasiwet bilen bügün ziyaritimizni qobul qilghan roshen abbas xanim xelq'ara parlamént ezalirining 22-nöwetlik axbarat we bixeterlik munbiri yighinida özining xitay kommunistik partiyesining dunyadiki eng chong térrorist teshkilat bolghanliqini misalliri bilen otturigha qoyghanliqini tilgha aldi. U mundaq dédi: “Men bu yighinda xitay hakimiyitining radikal milletchilik bilen bügünki zaman téxnologiyesini birleshtürüp, xelqimiz üstidin éghir derijide basturush élip bériwatqanliqini hazirgha qeder ashkarilan'ghan höjjetler we shahitlarning yéterlik derijide ispatlap bergenlikini otturigha qoydum. Dunyadiki insanperwerlik, kishilik hoquq, erkinlik, démokratiyeni éghizidin chüshürmeydighan nurghunlighan rehberlerning, cholpanlarning, meshhur zatlarning xitayning Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliqigha toghra kelgende zuwan sürelmeywatqanliqini, ularning adalitidin, semimiyitidin gumanlinishqa toghra kéliwatqanliqini tekitlidim. Men sözge chiqqan munberdiki asasiy téma ‛adem etkeschiliki we térrorizm‚ bolghanliqi üchün, men xitayning teshkillik, pilanliq halda bir pütün Uyghur milliti üstidin etkeschilik élip bériwatqanliqini, türkümlep xitay zawutlirigha mejburiy yötkilip qul ishchi qiliniwatqan Uyghurlarning buning yarqin bir misali ikenlikini, xitay kommunistik partiyesining dunyadiki eng chong térrorchi teshkilat ikenlikini, uning 2016-yilidin buyan sherqiy türkistan xelqi üstidin dölet térrori yürgüzüp, irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayetler bilen shughullinip kéliwatqanliqini pakitliri bilen otturigha qoydum”.

Ruminiye paytexti buxaréstta chaqirilghan xelq'ara parlamént ezalirining 22-nöwetlik axbarat we bixeterlik munbiri yighini gerche asasiy jehettin ukra'ina urushi we dunya tinchliqi mesilisi béghishlan'ghan bolsimu, nuri türkel we roshen abbaslarning Uyghurlar mesilisini nuqtiliq tekitlishi sewebidin jaza lagérliri mesilisi yighinda muhim bir téma ornini alghan.