Dunya Uyghur qurultiyi b d t da Uyghurlarning étnik qirghinchiliqqa uchrawatqanliqini otturigha qoydi

Muxbirimiz jewlan
2020.09.25
bdt-duq-zumret.jpg B d t kishilik hoquq kéngishining 45-nöwetlik yighinida dunya Uyghur qurultiyining wekili zumret xanim sözlimekte. 2020-Yili 24-séntebir, jenwe.
uyghurcongress.org

24-Séntebir, birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishining 45-nöwetlik yighinida dunya Uyghur qurultiyining wekili zumret xanim tehditke uchrighan xelqlerge wakaliten sözge chiqip, Uyghurlar uchrawatqan zulumning alliqachan irqiy qirghinchiliq derijisige barghanliqini otturigha qoydi. Bu yighinda yene amérikada yashawatqan Uyghurlardin behram sintash we ziba qatarliqlar ata-aniliri heqqide guwahliq bérip, Uyghurlar duch kelgen zulum we paji'elerni emeliy pakit bilen otturigha qoydi hemde xelq'aragha bu zulumni toxtitish heqqide chaqiriq qildi.

Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishining bu qétimliq yighinida bir yérim minut sözlesh pursiti bérilgen zumret xanim sözge chiqip aldi bilen Uyghurlar uchrawatqan zulumni ixcham, emma toluq anglitishqa tirishti. U mundaq dédi:

“Re'is xanim, men bu yerde tehditke uchrighan xelqqe wakaliten sözge chiqtim. Üch yildin béri xitayning Uyghur rayonidiki Uyghurlarning eqelliy kishilik hoquqi éghir zerbige uchridi. Xitay hökümiti milyonlighan Uyghurlarni lagérlargha xalighanche solap ularni qul qilip ishletti. Meschit, qebristanliq we mazarlarni chéqip yoq qildi, mekteplerde Uyghur tilini cheklidi, a'ililerni xaniweyran qildi, Uyghurlargha éghir zulum sélip, ularning milliy kimliki, medeniyiti we jem'iyitini tüp yiltizidin qurutuwétishqa urundi؛ ularning insaniy hoquqi we erkinlikini pütünley tartiwaldi. Yéqinda élan qilin'ghan doklatta, Uyghur ayallirining tughmas qiliwétilgenliki we Uyghurlarning nopusini cheklesh üchün élip bérilghan sinaqlar ispatlandi. Mana bular “Birleshken döletler teshkilati irqiy qirghinchiliqning aldini élish we uni jazalash ehdinamisi” ning 2-maddisida éniqlima bérilgen irqiy qirghinchiliqning neq özidur.”

Ikkinchi qedemde u mushundaq éghir krizis aldidimu birleshken döletler teshkilatining héchqandaq konkrét tedbir qollanmighanliqini, emdi bolsimu heriketke ötüsh kéreklikini otturigha qoyup mundaq dédi:

“Bu krizis barghanséri éghirlishiwatqan bolsimu, birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishi bu qebih jinayetke héchqandaq tedbir qollanmidi. Peqet xelq'ara jem'iyet, bir qisim döletler we pa'aliyetchilerla bu jinayetke qarshi heriketke ötti. Emma xelq'ara teshkilatlar, bolupmu birleshken döletler teshkilati buninggha bash bolushi kérek. Xitaydiki korona wirusi Uyghur rayondiki weziyetni téximu éghirlashturuwetti. Xitayning bu wabani qandaq bir terep qilghanliqi, bolupmu bu wirusning lagérlargha qamalghan Uyghurlargha qandaq tesir körsetkenliki éniq bolmighachqa, bu mesile küchlük diqqet qozghawatidu. Biz birleshken döletler teshkilatidiki mutexessislerning bu yil 6-ayda mektup yollap, mezkur teshkilatni xitaydiki kishilik hoquq mesilisini tekshürüshke chaqiriq qilghanliqini qarshi alimiz hemde birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishini buninggha qarita derhal heriket qollinishqa chaqirimiz.”

Dunya Uyghur qurultiyining re'isi dolqun eysa ependi b d t kishilik hoquq kéngishining bu qétimliq yighinigha teyyarliq qilish ehwalini tonushturup, bu yil awghust éyida dunya Uyghur qurultiyidin bir hey'et qurup köpligen döletlerning elchixaniliri bilen alaqe ornatqanliqini, jenwege kélip b d t binasi aldida Uyghur ayallirining tughmas qiliwétilishi we lagérdikilerning zamaniwi qulluqqa mejburlinishigha a'it resim körgezmisi ötküzgenlikini éytti؛ andin bu yighinda sözlinidighan nutuq tékistide Uyghurlar uchrighan zulumni xelq'aragha toluq anglitish we ularni heriketke chaqirish üchün tirishqanliqini bildürdi.

21-Séntebir, b d t kishilik hoquq kéngishining 45-nöwetlik yighinida amérikaliq Uyghurlardin behram sintashmu dadisi qurban mamut heqqide doklat berdi. “Shinjang medeniyiti” zhurnilining sabiq bash muherriri, dangliq zhurnalist qurban mamut ependining xitay da'iriliri teripidin tutqun qilin'ghanliqi erkin asiya radiyosi teripidin delillen'genidi. Behram sintash bu yighinda sözge chiqip, xitay da'irilirini dadisining néme üchün tutqun qilin'ghanliqi we hazir qaysi ehwalda ikenlikidin jawab bérishke chaqirdi.

25-Séntebir, mezkur yighinning diniy erkinlikni qoghdash témisidiki yighinda amérikadiki pa'aliyetchi roshen abbas xanimning tutqun qilin'ghan hedisi gülshen abbas xanimning qizi ziba sözge chiqip anisi heqqide guwahliq berdi. U sözide 2 yildin buyan lagérgha solaqliq anisidin héchqandaq xewer alalmay kéliwatqanliqini, nurghunlighan Uyghurlargha oxshash her küni teshwish we azab ichide ötidighanliqini bayan qildi؛ shundaqla Uyghur ayalliri uchrawatqan ziyankeshliklerni, zamaniwi qulluq mesilisini, Uyghurlarning meyli wetende yaki chet elde bolsun, éghir azab we krizisni bashtin kechürüwatqanliqini tekitlep, xelq'ara jem'iyettin bu jinayetke xatime bérishni telep qilip mundaq dédi: “‛Uyghur kishilik hoquq qanun layihisi‚ testiqlandi, ‛Uyghurlardiki mejburiy emgekning aldini élish qanuni‚ awam palatasidin ötti, bularning hemmisini amérika bash bolup qildi. Biz bashqa döletlerningmu mushundaq qilishini ümid qilimiz. Biz pütün insaniyet duch kéliwatqan bu tehditke qarshi birlikte heriketlinishimiz kérek. Men bu düshmenning bizge séliwatqan zulumi we azabigha dawamliq taqet qilalmaymen. Men barliq Uyghurlargha, jümlidin anisini quchaqlashtin mehrum qalghan özümge wakaliten shuni soraymen: bu mes'uliyetni birlikte üstünglargha élip, barliq küchünglarni ishqa sélinglar. Dunyani qutquzush ishida bek kéyin qalmanglar”.

Dolqun eysa ependi birleshken döletler teshkilati, jümlidin kishilik hoquq kéngishining xelq'ara mesililerde oynaydighan rolining yenila muhim ikenlikini, shunga dunya Uyghur qurultiyidek teshkilat yaki wekillik shexslerning bu xelq'ara teshkilatning yighinlirida sözge chiqip, Uyghurlar mesilisini anglitish we hel qilishqa chaqirishning zor ehmiyetke ikenlikini bildürdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.