Д у қ вәкиллири б д т йиғинида уйғурлар мәсилисини оттуриға қойди

Долқун әйса әпәнди қатарлиқ д у қ ниң вәкиллири б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 54-нөвәтлик йиғиниға қатнишиватқан бир қатар паалийәтләрни елип барди. 2023-Йили 27-сентәбир, җәнвә.

Нөвәттә җәнвәдә чақириливатқан б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 54-нөвәтлик йиғиниға қатнишиватқан дуня уйғур қурултийиниң рәиси долқун әйса әпәнди хитайниң түрлүк тосалғулириға қаримастин б д т кишилик һоқуқ кеңиши йиғининиң 27-сентәбир өткүзүлгән айрим йиғинида сөз қилип, ши җинпиң башчилиқидики хитай һакимийитиниң уйғур районида йүргүзүватқан ирқий қирғинчилиқи вә инсанийәткә қарши җинайәтлирини қаттиқ әйиблиди. У, шуниң билән бир вақитта хәлқара җамаәтчиликниң, җүмлидин б д т ниң хитайниң уйғурларға қаратқан җинайи қилмишлирини тосуп қелиш үчүн хитайға қарши җиддий тәдбир қоллинишини тәләп қилди. Долқун әйсаниң нутқи хитай вәкилләр өмикиниң қаттиқ наразилиқиға учриған иди.

28-Сентәбир күни б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 54-нөвәтлик йиғинида хитайға йәнә бир зәрбә дуня уйғур қурултийиниң баянатчиси вә қурултай аяллар комитетиниң мудири зумрәтай әркин ханим тәрипидин берилди.

28-Сентәбир чүштин бурунқи йиғинда сөз қилиш салаһийитигә еришкән зумрәтай әркин ханим йиғинда қилған сөзидә, нөвәттә уйғур аяллириниң тарихта мисли көрүлмигән дәриҗидә еғир хәвпкә дуч кәлгәнликини, уйғур аяллириниң һеч бир сәвәбсиз вә гунаһсиз һалда җаза лагерлирида, түрмиләрдә вә мәҗбурий әмгәк мәйданлирида тутуп қурулуватқанлиқини, уларниң җисманий вә роһи җәһәттин еғир қийнашқа, хорлашқа, һәтта таҗавузға учраватқанлиқини, җаза лагерлирида мәҗбурий туғмас қилдурулғанлиқини, сәбий балиларниң ата-анилиридин мәҗбурий айриветилгәнликини, уйғур аяллириниң хитай әрлири билән мәҗбурий той қилдурулуватқанлиқини оттуриға қойди. У йәнә көплигән зиялийларниң вә тәтқиқатчиларниң қуруқ төһмәтләр билән муддәтсиз вә муддәтлик қамақ җазалириға һөкүм қилинғанлиқини, омумән қилип ейтқанда хитай һакимийитиниң уйғурларниң тилини, мәдәнийитини вә диний етиқадини йоқитиш үчүн системилиқ вә пиланлиқ һалда бастуруш сияситини йүргүзүватқанлиқини әскәртип өтти.

RFA/Hebibulla Izchi

Зумрәтай ханим хитайниң уйғур аяллири үстидин йүргүзүватқан юқириқидәк җинайи қилмишлириниң б д т аялларниң кәмситилишиниң алдини елиш комитетиниң, б д т доклатчи хадимлириниң вә б д т кишилик һоқуқ алий комиссарлиқиниң доклатлирида дәлил-испатлар билән орун алғанлиқини, хитайниң бухил қилмишлириниң б д т аялларниң кәмситилишиниң алдини елиш хәлқара әһдинамисиниң роһиға тамамән қарши бир һәрикәт икәнликини, әпсуски хитай һакимийитиниң б д т ниң тәвсийәлиригә вә хәлқараниң агаһландурушиға писәнт қилмай уйғур аяллириға йүргүзүватқан җинайи қилмишлирини һәссиләп ашуруватқанлиқини тәкитләп өтти.

Зумрәтай әркин ханим сөзиниң ахирида б д т д ға төвәндики 4 түрлүк тәләпни оттуриға қойди:

Биринчидин, хитай һөкүмити шәрқий түркистандики уйғур вә башқа түркий милләтләрниң туғулуш нисбитидики һәқиқий санни елан қилиши лазим;

Иккинчидин, иқтисади җәһәттин мукапатлаш васитисини қоллинип уйғур аяллирини хитай әрлири билән мәҗбурий той қилдурушқа тәшвиқ қилиш сияситигә дәрһал хатимә берилиши лазим;

Үчинчидин, шәрқий түркистанда уйғурларни мәҗбурий туғмас қилдуруш сиясити дәрһал бикар қилиниши лазим;

Төтинчидин, аталмиш ‛ашқунлуққа қарши туруш‚ дегән баһанә билән наһәқ һалда тутқун қилинған барлиқ мәһбуслар дәрһал вә шәртсиз қоюп берилиши лазим;

Зияритимизни қобул қилған зумрәтай ханим радийомизға бүгүнки паалийәт һәққидә мунуларни билдүрди;

RFA/Hebibulla Izchi

Бу қетимқи б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң йиғини башланған 11-сентәбир күнидин буян уйғур мәсилиси йәнила бу нөвәтлик йиғинниң муһим күнтәртиплириниң биригә айланған, б д т кишилик һоқуқ алий комиссари волкәр түрк 11-сентәбир күни йиғинда қилған ечилиш нутқида уйғурлар мәсилисини оттуриға қуюп вә “шинҗаң уйғур аптоном районидики кишилик һоқуқ дәпсәндичиликидин һелиһәм әндишә қиливатимиз” дәп көрсәткән, ундин башқа йәнә америка вәкилиму йиғинда қилған сөзидә хитайниң уйғурларға қаратқан чегра һалқиған бастуруш сияситини қаттиқ әйиблигән иди.

Бу қетимқи җәнвәдә башланған б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң 54-нөвәтлик йиғини 6-өктәбиргичә давам қилидиған болуп, 10-өктәбир күни б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң муддити тошқан әза дөләтләрниң орниға йеңи әза дөләтләр сайлап чиқилиду, әзалиқ муддити тошқан хитай йәнә қайта өзини б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң әзалиқиға намзат қилип көрсәткән болуп, буниң үчүн хитай һөкүмити бирқанчә ай бурунла б д т ға әза дөләтләр арисида җиддий лобичилиқ һәрикити башлиғанлиқи билдүрүлмәктә.

Хитай бу қетим йәнә қайта өзини б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң әзалиқиға намзат қилип көрситиши хәлқаралиқ кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң күчлүк наразилиқини пәйда қилди.

Бу һәқтә дуня уйғур қурултийи рәиси долқун әйса әпәндиму җәнвәдин зияритимизни қобул қилип өзиниң көз қарашлирини оттуриға қойди.

Долқун әйса әпәндим йәнә йеқиндин буянқи хитайниң уйғур елидики әһвалларни нормаллашқандәк көрситишкә урунуватқанлиқи һәққидә тохталди.

Кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилати хитай бөлүминиң директори софей речардсон ханим бу һални кәскин тәнқидлиди. Униң иҗтимаий таратқудики учурида мундақ қурлар көзгә челиқиду: “бәзиләр хитай һөкүмитиниң б д т кишилик һоқуқ кеңишигә әза болуп сайлиниши аллиқачан муқимлишип болған иш, дәп қарайду. Әмәлийәттә буниңға сайланмақчи болған намзатлар аз дегәндиму сайлам белитиниң 50 пирсәнтини қолға кәлтүрүши керәк. Инсанийәткә қарши җинайәтләрни садир қиливатқан бундақ бир намзатқа һечқандақ дөләт беләт ташлимаслиқи керәк”.