D u q re'isi “Jenwe munbiri 2021” yighinida Uyghurlar mesilisini otturigha qoyghan

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2021.11.04
D u q re'isi “Jenwe munbiri 2021” yighinida Uyghurlar mesilisini otturigha qoyghan D u q re'isi dolqun eysa ependi(otturida) 4-nöwetlik “Jenwe munbiri 2021” yighinida. 2021-Yili 1-noyabir, shiwétsariye.
RFA/Ekrem

1-Noyabir shiwétsariyening jenwe shehiridiki xelq'ara muhakime merkizi zalida 4-nöwetlik “Jenwe munbiri” yighini bashlan'ghan. Bu xelq'araliq yighinni sürgündiki tibet hökümiti bilen uning jenwediki ishxanisi birlikte teshkilligen. “Jenwe munbiri 2021” dep atalghan bu yighin'gha yawropa döletlirining birqisim parlamént ezaliri, gherb ellirining b d t diki bezi déplomatliri we sabiq dölet rehberliri, xelq'araliq kishilik hoquq teshkilatlirining mes'ulliri, musteqil tetqiqatchilar bolup 100 ge yéqin kishi qatnashqan. D u q re'isi dolqun eysa ependi bashchiliqidiki bir bölük Uyghur wekillirimu teklipke bina'en yighin'gha qatniship, sherqiy türkistanning nöwettiki échinishliq weziyiti toghrisida doklat teqdim qilghan.

“Xitayning iqtisadiy, ijtima'iy we medeniyet heqliri depsendichiliki” dep mawzu qoyulghan bu yighin sürgündiki tibet hökümitining yéngi re'isi pénpaséring ependining échilish nutuqi bilen bashlan'ghan. Yighinda xitayning öz mustemlikisi astidiki tibet, sherqiy türkistan, jenubiy mongghuliye xelqliri üstidin yürgüzüp kelgen hemde dawamliq ijra qiliwatqan ijtima'iy, iqtisadiy we medeniyet qirghinchiliqliri toghrisida muzakire élip bérish asasliq téma bolghan.

“Jenwe munbiri 2021” yighinigha d u q ning jenwediki wekili kérim shérif ependi(ongda) mu ishtirak qilghan. 2021-Yili 1-noyabir, shiwétsariye.
“Jenwe munbiri 2021” yighinigha d u q ning jenwediki wekili kérim shérif ependi(ongda) mu ishtirak qilghan. 2021-Yili 1-noyabir, shiwétsariye.

D u q re'isi dolqun eysa ependining jenwedin bergen melumatigha asaslan'ghanda, ikki kün dawam qilidighan bu yighinning deslepki küni u teklipke bina'en sözge chiqip, xitay hakimiyitining 1949-yili sherqiy türkistanni istila qilghandin buyan izchil yürgüzüp kelgen ijtima'iy, iqtisadiy we medeniyet qirghinchiliqliri hemde nöwette jaza lagrrlirida dawam qiliwatqan insaniyetke qarshi siyasetliri toghrisida etrapliq doklat teqdim qilghan.

Dolqun eysa ependi sözide, xitayning hélihem ijra qilduriwatqan jaza lagérliri tüzümi we bu tüzüm peyda qilghan insaniy kirizis hem “Irqiy qirghinchiliq” mesililirini nuqtiliq otturigha qoyush bilen birge, sherqiy türkistandiki mejburiy emgek, yuqiri bésimliq nazaret, Uyghurlarni mejburiy xitaylashturush siyasiti qatarliqlar heqqidimu toxtalghan. U yene xitayning sherqiy türkistanda élip bériwatqan medeniyet qirghinchiliqi, iqtisadiy jehettiki talan-taraj, puqralarning öy-mülüklirini musadire qilish, medeniyet iznalirini hem qimmetlik asare-etiqilerni buzup tashlash qatarliq yawayiliqlirini tekitlep, kommunistik idé'ologiyeni zorlap téngish arqiliq kishilerde peyda qiliwatqan éghir rohiy zerbiler toghrisidimu pikir bayan qilghan hemde dunya jama'itini bu wehshiyliklerge tégishlik inkas qayturushqa chaqirghan.

“Jenwe munbiri 2021” yighinigha d u q ning jenwediki wekili kerim sherif ependimu ishtirak qilghan. U bu yighin munasiwiti bilen ziyaritimizni qobul qilghanda “2021-Yilliq jenwe munbiri yighini bizni xelq'ara jama'etchilikke hem gherb döletlirining déplomatlirigha sherqiy türkistanda dawam qiliwatqan irqiy qirghinchiliqni yene bir qétim eslitish pursiti bilen teminlidi,” dégenlerni tilgha aldi.

Dolqun eysa ependining bildürishiche, yighinda xelq'araliq adwokat maykél ependi 2020-yili hazirlap chiqqan tibetning “Xitay tajawuzchiliri teripidin bésiwélin'ghan zémin” bolghanliqigha da'ir doklatini teqdim qilghan. D u q hem 2021-yili “Sherqiy türkistanning bésiwélin'ghan zémin” bolghanliqigha da'ir mexsus bir tetqiqat türige meblegh ajratqan we tetqiqatchilarni bu türge jelb qilip ashkara élan chiqarghan idi.

Melum bolushiche, her yili bir qétim ötküzülidighan “Jenwe munbiri” yighini sürgündiki tibet hökümiti teripidin teshkillen'gen bolup, tunji qétimliq yighin 2018-yili bashlan'ghan. Bu yighinlarda xitayning tibetler, Uyghurlar, jenubiy mongghuliyeliklerge qarita ijra qiliwatqan dinsizlashturush, assimilatsiye qilip xitaylashturush, axirida mustemlikisi astidiki bu xelqlerni millet süpitide éritip yoqitish siyasetliri asasliq muzakire témisi bolup kelgen. Jaza lagéri we xitayning Uyghurlar üstidin élip bériwatqan basturush qilmishliri, türlük qirghinchiliq jinayetliri yillardin buyan mezkur munberning muhim muzakire küntertipige aylan'ghan. Her qétimliq “Jenwe munbiri” yighinigha d u q wekilliri teklip qilinip, ularning Uyghurlarning awazini anglitishigha purset yaritip bérilgen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.