Analizchilar: “Emeldar yéngilash-shi jinpingning Uyghur rayonini xitaylashturush we kontrolluqni kücheytish siyasitining bir qismi”

Uyghur aptonom rayonining re'isi shöhret zakir atalmish “Kespiy terbiyelesh merkezliri” namidiki lagérlar heqqide muxbirlarning so'aligha jawab bermekte. 2019-Yili 9-dékabir, béyjing.

Xitay da'iriliri 30-séntebir küni Uyghur aptonom rayonining re'isi shöhret zakirning istépanamisi qobul qilinip, uning ornigha erkin tuniyazni muweqqet re'is qilip teyinligenkikini élan qilghanidi. Aridin uzun ötmeyla, 18-19-öktebir künliri Uyghur aptonom rayoni partkomning mu'awin sékrétariliqigha yéngidin teyinlen'gen xé jongyo, Uyghur aptonom rayonluq partkom da'imiy komitétining heyt'etlikige teyinligen yüsüpjan memet bilen ilzat exmetjanlarning isimlikini élan qildi. 19-Öktebir küni Uyghur aptonom rayonidiki “Ishlepchiqirish qurulush armiyesi” ning partkom sékrétari wang jünjéngning tibet aptonom rayonigha partkom sékrétari qilip yötkelgenlikini élan qildi. 20-Öktebir künidiki eng yéngi xewerde bolsa, ilgiri yünnen we guylin ölkiliride muhim wezipe ötigen li yiféyning wang jünjéngning ornigha Uyghur aptonom rayonidiki “Ishlepchiqirish qurulush armiyesi” ning partkom sékrétari qilip teyinlen'genlikini élan qildi.

Qisqighine 20 kün ichide Uyghur aptonom rayoni we ishlepchiqirish qurulush armiyesi rehberlik qatlimida yüz bergen bu yéngilash, xitay hökümitining Uyghur siyasitini yéqindin közitip kéliwatqan her sahening diqqitini qozghidi.

Xitay weziyet analizchiliridin “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri obzorchi xu ping ependining qarishiche, pütün xitay döliti weziyitidin qarighanda bu shi jinping hökümitining öz hökümranliqini mustehkemleshte sadiq emeldarlarni wezipige qoyushi hésablinidiken. Emma Uyghur aptonom rayoni weziyitidin qarighanda, bu shi jinpingning Uyghur rayonida xitaylashturushni emelge ashurush we rayondiki kontrolluqini téximu kücheytishni meqset qilghan déyishke bolidiken.

Xu ping mundaq dédi: “Elwette bu uning 20-qurultay üchün assa yaritish. Yeni 20-qurultaydin ilgiri shi jingping özi ishenchlik dep qarighanlarni muhim orunlargha xizmetke qoyushi hésablinidu. Yene bir tereptin uning shizang we shinjangda wezipige teyinlishidin orunlashturushidin qarighinimizda, shi jinping hökümitining bu yillarda yürgüzgen qattiq qol siyasiti yeni qattiq qolluq bilen assimilyatsiye qilish siyasitining dawam qilidighanliqini körsitidu”.

Xu ping sözini dawamlashturup, bu xil emeldar almashturushning yene Uyghur rayonida yürgüzülüwatqan irqiy qirghinchiliq siyasitining, xitay merkizi hökümiti teripidin belgilen'gen siyaset ikenlikini ispatlighanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Mana bu mesililer ilgiri taratqular ashkarilighandek az sanliq milletlerge qaritilghan ashu xil siyasetlerning shi jing yeni xitay kompartiye hökümitining yuqiri qatlimi teripidin yolgha qoyulghanliqini hergizmu töwendikilerning qilmishi emeslikini belki xitay hökümitining belgilen'gen siyasiti ikenlikini ispatlaydu, mana bumu intayin éniq bir signal”.

Xitay weziyet analizchiliridin obzorchi chén pokung ependimu, 20-öktebir küni yutup torida élan qilghan analizida shi jinpingning Uyghur we tibet qatarliqning rayonlirida, bu milletlerni mejburiy xitaylashturush élip baridighan we bu rayonlardiki basturush siyasitini qattiq qolluq bilen ijra qilidighan emeldarlarni wezipige teyinligenlikini bildürgen.

Chén pokung sözide, bu rayonlardiki emeldar yéngilashning xitayning xelq'arada qattiq eyibleshke uchrawatqan Uyghurlargha qaratqan “Irqiy qirghinchiliq” siyasitining yenimu küchiyidighanliqi, hetta tibetlerge kéngiyishining nöwette endishe qozghawatqanliqini bildürüp mundaq dégen.

“Shizanggha partkom sékrétari qilip teyinlen'gini Uyghur aptonom rayoni siyasiy qanun komitétining sékrétari we ishlepchiqirish qurulush armiyesi partkomining sékrétari qatarliq wezipilerni ötigen wang jünjéng bolup, uning shizanggha yötkilishi xelq'arada endishe qozghidi. Chünki u esheddiy solchilardin bolup, uning qattiq qolluqta dangqi chiqqan. U shinjangda lagérlarni qurush ishigha qatnashqan. Uyghurlarni we qazaqlarni basturushta uning sésiq nami pur ketken. U ilgiri amérikining jazalishigha uchrighan. Kéyin yawropa birlikiningmu jazalishigha uchridi. Wang jünjéng lagérlar mesilisidiki nuqtiliq shexs. U deslep shinjangda ishlepchiqirish qurulush armiyeside partkom sékrétari boldi. Kéyin siyasiy-qanun sistémisidiki padishahqa aylandi. Shi jingping hökümitining mana mushundaq bir shexsni tibetke partkom sékrétari qilip teyinlishi, shi jingping hökümitining tibetliklerni basturushidin dérek bermekte. Chünki shi jinping ilgiri tibetliklerni basturushta netijige érishken shizangning partkom sékrétari chén chüen'gonimu Uyghur rayonigha yötkep kélip, Uyghurlargha qaritilghan irqiy qirghinchiliqni élip barghan idi”.

Xu ping ependi yene ishlepchiqirish qurulush armiyesige teyinlen'gen yéngi partkom sékrétari li yiféy heqqide toxtaldi.

Xu ping ependining bildürüshiche uning yötkep kélinishi, emeliyette bingtüen we Uyghur aptonom rayonining nöwette uchrawatqan éghir iqtisadiy qiyinchiliqi mezgilide rayonning ijtima'iy muqimliqni saqlash éhtiyajidin bolghan.

Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchiliridin dunya Uyghur qurultiyining xitay ishliri mudiri, burun bingtüen tewesidiki shixenzide xizmet qilip, bingtüen heqqide mol chüshenchilerge ige bolghan élshat hesen ependimu ziyaritimizni qobul qilip öz qarashlirini ortaqlashti.

Élshat ependi xitay da'irilirining Uyghur aptonom rayoni we tibettiki emeldar almashturushining xitayning bu rayonlardiki yerlik milletlerni xitaylashturush siyasitini dawamliq ijra qilish we bu rayonlarning muqimliqigha kapaletlik qilish éhtiyajidin ikenlikini bildürdi.

Élshat hesen ependi yene da'irilerning Uyghur rayonidiki ishghaliyet armiyesi hésablinidighan “Bingtüen” ning xitay hökümitining Uyghur rayonidiki kontrolluqini saqlashtiki roli we uninggha belgilen'gen emeldarlarning wezipisi heqqide toxtaldi.

Élshat hesen ependining qarishiche “Ishlepchiqirish qurulush armiyesi” dep atalghan, Uyghurlarni basturushni asasiy wezipe qilghan bu gewde nöwette Uyghurlar uchrighan “Irqiy qirghinchiliq” sewebidin amérika bashchiliqidiki gherb dölet hökümetlirining iqtisadiy émbargosigha duch kelgen.

Uning bildürüshiche, bu xil éghir weziyette bingtu'enning iqtisadi ziyinini azaytish we muqim weziyitini saqlap qélish endishisi xitay hökümiti üchün nöwettiki yene bir bash aghriqi hésablinidiken.

Élshat hesen ependining tekitlishiche, xitay hökümiti Uyghur rayonigha meyli qandaq emeldarlarni teyinlisun, xitay hökümitining rayondiki basturush we ishghaliyet siyasitide özgirish bolmaydiken, peqet usul jehette melum aldamchiliq wasitiliri yolgha qoyulushi mumkin iken.